In Frankrijk ontstond naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen van 2020 een interessant initiatief: burgers en lokale verkozenen verbonden zich ertoe om via 3 basisprincipes en 32 concrete maatregelen samen te werken aan meer ecologische, solidaire en democratische lokale besturen.
Dit zogenaamde Transitiepact, dat tot stand kwam in samenwerking met een zestigtal organisaties was op papier een bescheiden succes: zo’n 300 burgergroepen en de verkozenen van 300 gemeenten (op een totaal van 35.000 gemeenten) ondertekenden het pact.
Een greep uit de 32 maatregelen:
- Een beleid voeren van soberheid, energie-efficiëntie en 100% hernieuwbare en lokale energievoorziening voor gebouwen, gemeentelijke voertuigen en openbare verlichting.
- Een einde maken aan de ontwikkeling van grootschalige commerciële oppervlaktes.
- Het beëindigen van projecten en infrastructuren die de uitstoot van broeikasgassen verhogen en de biodiversiteit verminderen.
- De integratie bevorderen van mensen die het verst van de arbeidsmarkt af staan, met een lokaal werkgelegenheidsbeleid dat gericht is op de ecologische transitie van de regio, en een sociale dimensie heeft.
- Een collectieve aanpak van afvalpreventie, hergebruik en terugwinning stimuleren en financieren, in eigen beheer of met spelers uit de sociale economie.
Ondanks de ambitieuze en lovenswaardige maatregelen, blijkt het Transitiepact in veel gemeentes helaas al te vaak dode letter, dat blijkt uit een grootschalige evaluatie die onafhankelijk werd uitgevoerd door burgergroepen. 100 gemeenten, een derde van het aantal deelnemende gemeenten, werden doorgelicht op 8 thema’s op het kruispunt van klimaatverandering, sociale rechtvaardigheid en lokale democratie: landbouw en voedsel, mobiliteit, energietransitie, milieu en biodiversiteit, democratie en burgerparticipatie, regionale planning, verantwoorde consumptie en sociale cohesie.
De evaluatie wees uit dat van de onderzochte gemeentes:
- slechts 25% rekening houdt met het advies van burgers bij hun beslissingen.
- slechts 8% maatregelen nam om de uitbreiding van commerciële oppervlaktes tegen te gaan.
- 25% nog steeds geen plan heeft om energie-efficiënter te worden, ondanks de energiecrisis.
- Geen enkele gemeente boeren begeleidt om watervoorraden veilig te stellen.
- meer dan 60% niet voldoet aan de wet op het aandeel kwaliteitsproducten in gemeenschapskeukens.
- slechts ⅓ van de gemeentes het autogebruik terugdrong ten voordele van fietsers, voetgangers en het openbaar vervoer.
- slechts 25% sociale en milieucriteria opnam bij overheidsopdrachten.
- meer dan 80% digitale ongeletterdheid bestrijdt om ervoor te zorgen dat iedereen toegang heeft tot zijn rechten.
Tot slot bleek ook dat 23% van de burgercollectieven niet de informatie van hun verkozen vertegenwoordigers kregen die ze nodig hebben om hun acties te evalueren.
De reden waarom er geen maatregelen genomen worden is volgens sommige verkozenen de moeilijkheid om radicale veranderingen te verzoenen met de verplichting om door te gaan met reeds gelanceerde projecten en programma’s en om reeds vastgelegde middelen niet te verliezen. Zo kunnen bijvoorbeeld al bepaalde aanbestedingen gebeurd zijn in een vorige legislatuur. Voor anderen is vooral het spanningsveld tussen sociale en milieuambities en de economische aantrekkingskracht van het gebied de boosdoener.
De burgergroeperingen hekelen vooral het gebrek aan visie en politiek wil voor de transitie bij veel van de verkozenen, die nog steeds in verouderde denkkaders vastzitten, vooral op het gebied van burgerparticipatie, planning en stedelijke ontwikkeling.
Ook een gebrek aan personele en technische middelen bij sommige (vooral kleine) lokale overheden zou in de weg staan van duurzame verandering.
Met hun evaluatie en bevindingen willen de burgergroepen druk zetten om hun verkozenen alsnog een duwtje te geven in de goede richting om de ambities waar te maken, want ondertussen is de helft van hun ambtstermijn bereikt.
