De Vlaamse Codex Wonen is helder: iedereen moet kunnen beschikken over een aangepaste woning, van goede kwaliteit, in een behoorlijke woonomgeving, tegen een betaalbare prijs en met woonzekerheid. Ondertussen staan er 170.000 mensen op de wachtlijst voor een sociale woning, krijgt een kleine helft van de private huurpanden een onvoldoende voor kwaliteit en zijn 4% van de Vlaamse huishoudens noodkopers. Abstracte cijfers die een reëel lijden maskeren. Joy Verstichele omschreef het onlangs treffend in een interview voor socaal.net: “in een vochtige woning word je ziek, in een slecht huis heb je schaamte om iemand te ontvangen en in een te klein appartementje vind je geen rustige plek om je huiswerk te maken.”
Veel mensen wonen te klein, onzeker, ongezond, en te duur. Deze problemen vinden we terug op alle deeldomeinen van het woonbeleid. De sociale huurmarkt behoort met 6 à 7% sociale woningen tot één van de laagste van West-Europa. Dit heeft tot gevolg dat vandaag meer dan 170.000 huishoudens op de wachtlijst staan voor een sociale woning. Veel van deze huishoudens moeten dan ook uitwijken naar de onderste laag van de private huurmarkt – waar de woningen veelal van slechte kwaliteit en heel duur zijn. Zo besteedde in 2018 meer dan 50% van de huurders meer dan 30% van het inkomen aan huur. Maar, de wooncrisis nestelt zich ook in de eigendomsmarkt. Zo’n 120.000 Vlamingen zijn noodkopers. Waar de sociale of private huurmarkt geen structurele oplossingen biedt, zien zij zich gedwongen een woning – vaak van heel slechte kwaliteit – te kopen.
“Vandaag staan meer dan 170.000 huishoudens op de wachtlijst voor een sociale woning. Veel van deze huishoudens moeten dan ook uitwijken naar de onderste laag van de private huurmarkt – waar de woningen veelal van slechte kwaliteit en heel duur zijn.”
Hoe is het zo ver kunnen komen? De oorzaak kunnen we terugvinden na de Tweede Wereldoorlog, wanneer het verwerven van een eigen woning bovenaan de prioriteitenlijst van het Vlaams woonbeleid stond. Gevolg? Sociale huurwoningen en de private huurmarkt kregen nauwelijks nog aandacht, en de focus werd puur op de eigendomsmarkt gelegd. Vandaag heeft een neoliberaal woonbeleid voor een volledige ontregeling van de huur- en eigendomsmarkt gezorgd. Een beperkt aanbod van betaalbare en kwalitatieve woningen kan niet voldoen aan de grote vraag. Prijs en kwaliteit zijn volledig uit balans.
Als reactie op dit pertinent falend Vlaams woonbeleid diende De Woonzaak, een initiatief van diverse organisaties, een klacht in tegen de overheid. De Woonzaak ziet in een echte eigendomsneutraliteit in het woonbeleid de oplossing. Ze streven naar een duurzame eigendomsmarkt, zonder precair eigenaarsbezit, een private huurmarkt waar de overheid actief durft ingrijpen, met steunmaatregelen voor zowel huurders als verhuurders, én een verdubbeling van de sociale huurmarkt en een transparant toewijzingsbeleid.
Naast de grote sociale uitdagingen vertaalt de wooncrisis zich ook in de klimaatcrisis. In Vlaanderen is de helft van de woningen voor 1980 gebouwd. Zo behoren ze tot de meest energieverslindende woningen van West-Europa. Hierdoor laten de energieprestaties van deze woningen vaak te wensen over. Dat maakt dat in België de gebouwen (en de verwarming en koeling ervan) goed zijn voor 20% van de totale uitstoot.
“Naast de grote sociale uitdagingen vertaalt de wooncrisis zich ook in de klimaatcrisis. In Vlaanderen is de helft van de woningen voor 1980 gebouwd. Zo behoren ze tot de meest energieverslindende woningen van West-Europa.”
De uitdagingen zijn gigantisch, maar gelukkig bieden zich oplossingen aan die het sociale en ecologische kunnen verbinden. Een goed geïsoleerde sociale woning met zonnepanelen is niet enkel goed voor het klimaat, maar beschermt ook tegen stijgende energieprijzen. Ook op de private huurmarkt kunnen verhuurders aangespoord worden tot renovatie op voorwaarde dat ze de huurwoningen onder de marktprijs verhuren. Noodkopers kunnen dan weer geholpen worden met een rollend fonds, waar bijvoorbeeld het OCMW de renovatiekost voorschiet en bij de verkoop van de woning het bedrag terugvloeit naar het fonds.
SAM, Oikos Denktank, en Reset.Vlaanderen slaan de handen in elkaar
Als netwerkorganisatie gebruikt Reset.Vlaanderen de voelsprieten om te weten welke thema’s maatschappelijk hoog op de agenda staan. Ook al neemt het thema wonen al decennia een hoge plaats in binnen verschillende middenveldorganisaties, was er toch een sterke vraag om een dossier uit te werken waar het sociale en ecologische een gelijkwaardige plaats krijgen. Vanuit Reset.Vlaanderen willen we de krachten bundelen tussen sociale, milieu- en klimaat-, en werknemersbewegingen. Samen willen we tot oplossingen komen die het klimaat ten goede komen, en tegelijkertijd kwetsbare groepen mee nemen in het verhaal. Zo is het traject initieel op poten gezet in samenwerking met SAM, Steunpunt Mens en Samenleving.
SAM neemt deel vanuit het actieplan ‘Sterk Sociaal Werk’, dat tot stand kwam na de eerste Sociaalwerkconferentie in 2018. Het actieplan vertaalt de vele uitdagingen waar het sociaal werk vandaag voor staat in concrete acties, met als doel sociaal werkpraktijken die inzetten op het realiseren van mensenrechten te versterken. Eén van deze acties focust op de rol van het sociaal werk in de transitie naar rechtvaardige duurzaamheid. Mensen in armoede komen door de ecologische crisis immers nog meer in de problemen. Kwetsbare, achtergestelde buurten worden bijv. het hardst getroffen door luchtvervuiling, en dit terwijl mensen in armoede ook minder beroep kunnen doen op gezondheidszorg om de gevolgen hiervan op te vangen. Er is doorgaans ook minder groen en open ruimte aanwezig in die buurten. Maar ook bij maatregelen die de overheid neemt om klimaatopwarming en milieuvervuiling tegen te gaan, vallen kwetsbare groepen uit de boot, of worden ze onevenredig getroffen. Zij hebben immers de middelen of vaardigheden niet om energiebesparende maatregelen uit te voeren in hun woning of om een minder vervuilende auto te kopen, waarmee ze dan in een LEZ-zone kunnen rijden. De bekende Mattheüseffecten spelen dus ook in deze context.
“Ook bij maatregelen die de overheid neemt om klimaatopwarming en milieuvervuiling tegen te gaan, vallen kwetsbare groepen uit de boot, of worden ze onevenredig getroffen.”
Het is dus duidelijk dat we de sociale dimensie van het duurzaamheidsverhaal niet uit het oog mogen verliezen. De stem van kwetsbare groepen (vaak via het sociaal werk) moet worden gehoord in het milieu- en klimaatdebat. In de praktijk betekent dit onder andere een hechte samenwerking tussen sociale en ecologische organisaties. Niet om elkaar te ‘corrigeren’, maar om tot een gedeelde visie te komen die vertrekt van de onlosmakelijke link tussen de ecologische en sociale dimensie van duurzaamheid.
Hoewel er al een zekere vorm van toenadering en samenwerking bestaat tussen sociale en ecologische organisaties, is er zeker nog veel ruimte om deze samenwerking te versterken en samen beweging te maken. Gezien de missie, doelstellingen en het netwerk van Reset, was het vanuit SAM dan ook vrij snel duidelijk dat zij de geknipte partner zijn om het traject rond wonen binnen ‘Sterk Sociaal Werk’ verder vorm te geven.
Sinds kort is ook Oikos Denktank toegetreden tot de samenwerking, wat een enorme meerwaarde betekent op het vlak van kennis, en het bestaande netwerk nog verder uitbreidt. Denktank Oikos werkt aan sociaal-ecologische verandering door het maatschappelijk debat te voeden vanuit ecologisch perspectief. Oikos richt zich op langetermijnuitdagingen die onvoldoende aan bod komen in het maatschappelijk debat, maar cruciaal zijn voor de toekomst van de samenleving en de toekomstige generaties.
Karel Pype, Reset.Vlaanderen
Tom Stevens, Reset.Vlaanderen
Klaas Poppe, SAM
Dit artikel verscheen eerder in ons magazine rond het thema wonen.
Word nu lid, en ontvang ons magazine, boordevol inspirerende interviews, opinies en artikels.
Dit project draagt bij aan de volgende SDG’s :
