België krijgt weldra 1 miljard euro per jaar voor de groene transitie. Geef dat geld aan wie het nodig heeft

Over de kosten voor de burger door de nieuwe Europese koolstofprijs is al veel inkt gevloeid. Maar wat onze overheden met de inkomsten kunnen doen, daarover blijft het echter stil. Als de politiek oprecht bezorgd is over de sociale impact van de Europese Green Deal, dan moet ze nu vaart ­maken met een ambitieus beleid om de kosten en baten van de transitie eerlijk te verdelen. De omvangrijke ­inkomsten kunnen een belangrijke hefboom vormen om ­vervoers- en energiearmoede aan te pakken.

Het zijn cruciale weken voor het klimaatbeleid. In eigen land staat de actualisering van de Nationale Energie- en Klimaatplannen op de agenda, dat de belangrijkste klimaatmaat­regelen tot 2030 vastlegt. Op het Europese niveau worden ondertussen ­cruciale klimaatwetten gestemd. Met name de goedkeuring van een nieuw emissiehandelssysteem voor gebouwen, transport en de lichte industrie veroorzaakte beroering. Dat systeem moet helpen om een rem te zetten op de CO2-uitstoot van die sectoren, waar de emissies de afgelopen jaren veel te traag zijn gedaald.

Over de wenselijkheid van het emissiehandelssysteem is al veel inkt gevloeid, en de bezorgdheid over de sociale consequenties ervan is ­terecht. Het risico bestaat dat de brandstofproducenten de kosten ­zullen doorrekenen aan de huishoudens, en dat de laagste inkomensgroepen de gevolgen van het nieuwe systeem het meest zullen voelen. ­Gelukkig erkent Europa die uitdagingen en besloot het een Sociaal Klimaatfonds op te richten, dat dient om kwetsbare groepen te beschermen ­tegen energie- en vervoersarmoede. Om aanspraak te kunnen maken op het geld uit het fonds, moet elke lidstaat in 2025 bij Europa een ‘Sociaal ­Klimaatplan’ ­indienen, na uitvoerig overleg met de sociale partners en andere maatschappelijke organisaties.

1 miljard euro per jaar

Het grootste deel van de inkomsten uit het nieuwe emissiehandelssysteem zal ­direct worden overgemaakt aan de lidstaten, die verplicht zijn om dat geld in te zetten voor klimaatbeleid. Opgeteld zou ons land bijna 1 miljard euro inkomsten per jaar ontvangen. Het nieuwe emissiehandelssysteem geeft onze overheden dus belangrijke hef­bomen in handen om de sociale impact van het systeem te beperken.

Die inkomsten moeten goed besteed worden. We moeten erover waken dat het geld bij de juiste mensen terechtkomt, te beginnen met de lage inkomens die het meest nood hebben aan ondersteuning. Momenteel hebben veel huishoudens onvoldoende middelen om zelf te investeren in reno­vaties, warmtepompen of duurzaam transport. Daarom moet er een laagdrempelig en degelijk aanbod komen voor de burger, en moet de Vlaamse overheid de financiële drempels voor minder kapitaalkrachtige huishoudens wegwerken, bijvoorbeeld door voorfinanciering van ­renovaties.

Andere investeringen zullen we dan weer collectief moeten aanpakken. Denk aan energiezuinige sociale huisvesting, duur­zame wijkrenovaties, fietspaden of betaalbaar openbaar vervoer. De inkomsten uit de emissiehandel zullen ons helpen om die ­investeringen haalbaar en betaalbaar te ­maken. Als we het goed aanpakken, kan het klimaatbeleid ons helpen om ons gebouwenpark, dat tot het meest energieverslindende in Europa hoort, eindelijk een ­upgrade te geven, of om de files en de talrijke problemen met ons openbaar vervoer aan te pakken. Kortom, we moeten werk maken van structurele oplossingen tegen energie- en vervoersarmoede.

Betrek de burger

De opdracht voor onze beleidsmakers is duidelijk: maak zo snel mogelijk afspraken over de verdeling van de inkomsten uit de emissiehandel, start met de voorbereiding van de sociale klimaatplannen, koppel die aan een versnelling van het eigen klimaat­beleid, en betrek burgers en het middenveld structureel. Gezien de enorme hoeveelheid middelen die beschikbaar komt en het ­belang van coherentie tussen het Nationale Energie- en Klimaatplan en de sociale ­klimaatplannen, zou het onlogisch zijn om daarmee te wachten tot 2025. Dat is niet alleen een kwestie van sociale rechtvaardigheid, maar ook cruciaal om de doelstel­lingen te halen.

• Benjamin Clarysse (beleidscoördinator Bond Beter Leefmilieu),
• Vanya Verschoore (algemeen coördinator Reset.Vlaanderen),
• Heidi Degerickx (algemeen coördinator Netwerk Tegen Armoede),
• Dirk Masquillier (voorzitter SAAMO),
• Joeri Thijs (woordvoerder Greenpeace),
• Peter Wouters (voorzitter Beweging.Net),
• Dirk Holemans (algemeen coördinator Oikos),
• Anton Gerits (algemeen coördinator REScoop Vlaanderen),
• Leen Van Waes (algemeen coördinator Masereelfonds)

Dit stuk verscheen eerder in De Standaard (9 mei)