Skip to content
Home - Blog - Netwerk tegen Armoede bindt de strijd aan tegen energiearmoede

Netwerk tegen Armoede bindt de strijd aan tegen energiearmoede

“Ik word kwaad als ik sommigen over mensen in armoede hoor spreken alsof ze zelf hun miserie opzoeken. Vaak zien we maar het topje van de ijsberg, maar mocht je zien wat daaronder zit, ga je beseffen wat de psychische overlevingsstrijd is die ze dagelijks moeten voeren”, vertelt een bevlogen Heidi Degerickx, coördinator bij het Netwerk tegen Armoede. Heidi is stevig geworteld in de armoedebeweging, maar ook Peter Heirman, die meeschuift aan tafel, heeft met zijn negen jaar ervaring als medewerker bij het Netwerk de nodige kilometers op de teller. Sinds afgelopen zomer werkt hij er als beleidsmedewerker wonen en energie.  “Het was de bedoeling dat ik enkel het thema wonen zou opvolgen, maar de energiecrisis heeft ons in snelheid gepakt.” 

“Het Netwerk tegen Armoede is een netwerkorganisatie van 57 armoedeverenigingen met diverse achtergronden. Onze missie is het bestrijden van structurele armoede mét en vanuit mensen in armoede. De vier thema’s waar we hoofdzakelijk rond werken zijn wonen, werk, onderwijs en inkomen. Maar er zijn ook enkele transversale thema’s waar we jaarlijks op inzetten, zoals bijvoorbeeld klimaat en diversiteit”, vertelt Heidi.

Dat die strijd tegen armoede een noodzaak blijft bewijzen ook de cijfers van de energiebarometer van de Koning Boudewijnstichting over energiearmoede. “Leven in energiearmoede betekent dat je meer dan de helft van je inkomen aan je lening of huur plus de nutsvoorzieningen zoals water, elektriciteit, gas, … besteedt. Uit de barometer leren we dat 16% van de Vlamingen en 21% van de Belgen in energiearmoede leeft. In Vlaanderen hebben 15% van de eigenaars te kampen met energiearmoede, 32,3% van de private huurders en maar liefst 46% van de sociale huurders. Belangrijke kanttekening: dit zijn cijfers van 2020, nog voordat de energiecrisis in alle hevigheid losbarstte. De cijfers zijn nu al heel verontrustend, maar ik hou mijn hart vast voor de volgende barometer die gebaseerd is op de cijfers van 2022”, vertelt Peter.

“16% van de Vlamingen en 21% van de Belgen leeft in energiearmoede. In Vlaanderen hebben 15% van de eigenaars te kampen met energiearmoede, 32,3% van de private huurders en maar liefst 46% van de sociale huurders.”

Peter Heirman, beleidsmedewerker wonen en energie

Hoe dat komt? “Omdat inkomens van sociale huurders heel laag zijn en de kwaliteit van de sociale woningen vaak heel slecht”, legt Peter uit. “Dat zorgt misschien voor een lagere huurprijs, maar vaak voor torenhoge energiekosten. Het gaat om woningen met enkel glas, het ontbreken van dakisolatie, … . Het goede nieuws is dat we daar op heel korte termijn energiearmoede echt kunnen aanpakken en een enorme klimaatwinst boeken. Het slechte nieuws is dat daar nog een heel lange weg voor te gaan is. We moeten vooral inzetten op renovatie van bestaande sociale woningen en er moeten heel wat kwaliteitsvolle woningen bijgebouwd worden”, vertelt Peter. 

“Momenteel staan maar liefst 182.000 gezinnen op de wachtlijst, terwijl er slechts 175.000 sociale woningen zijn”, vervolgt Heidi. “Op dit moment zijn er dus meer wachtenden dan sociale woningen.”

Nood aan structurele maatregelen 

Het feit dat sociale woningen grondig gerenoveerd moeten worden, staat in schril contrast met hoe we sociale huurders en gezinnen in energiearmoede nu vaak aanpakken, vindt Heidi. “Ik ben vroeger heel vaak meegegaan op huisbezoeken waar de wind zo door het huis waaide en het hout van de ramen rot was. Dat we dan tegen zo’n gezinnen zeggen dat ze best wat folie achter de chauffage kleven en een spaardouchekop installeren, vind ik niet de juiste volgorde. Zo’n maatregelen zijn zeker niet nutteloos, maar het is in mijn ogen een foute aanpak die hen wil bijsturen op het individuele gedrag, terwijl er vooral nood is aan structurele maatregelen die écht iets doen aan het energieverbruik.” 

“Er is nood aan structurele maatregelen die écht iets doen aan het energieverbruik. Het kleven van folie achter de chauffage of het installeren van een spaardouchekop bij gezinnen in armoede waar de wind door het huis waait zijn goedbedoelde initiatieven, maar dat vind ik niet de juiste volgorde.”

Heidi Degerickx, coördinator

“Op zich is het geen kwestie van een gebrek aan geld, maar het geraakt niet uitgegeven. Ondertussen ligt er al anderhalf miljard te wachten om te worden omgezet in stenen”, zegt Peter. “En dat terwijl elke gemeente een zogenaamd ‘bindend’ sociaal objectief moet realiseren, waarbij ze een minimum aantal sociale woningen op haar grondgebied moet tellen. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden is er in de praktijk weinig bindend aan het sociaal objectief. Gemeenten die het wel goed doen, krijgen dan weer geen financiering meer, omdat de overheid meer spreiding wil. Maar ook in die gemeenten is vaak nog nood aan extra sociale woningen.”

Een andere reden waarom het geld blijft liggen is de lange doorloopprocedures om een project in gang te zetten. “Er zit vaak zes à zeven jaar tussen de aanvraag en de effectieve bouw”, vervolgt Peter.”Bovendien zitten veel sociale verhuurmaatschappijen in slechte financiële papieren. Het huidige financiële model is op termijn niet meer haalbaar.”

Heidi: “Wat wij van minister Diependaele vragen is dat het bindend sociaal objectief ook effectief wordt afgedwongen, en dat er minder laks wordt omgegaan met gemeenten die liever geen sociale woningen op hun grondgebied zien.”

Ervaringsdeskundigen in armoede mee aan tafel

De crisis heeft er wel voor gezorgd dat er ook een aantal goede maatregelen zijn doorgevoerd, onder andere door gelobby van het Netwerk. Heidi: “Het feit dat er naast een verbreding en verhoging van de sociale toeslagen ook een indexering van het Groeipakket is gekomen, is een goede zaak. Wij vragen al twee jaar om een verhoging van het Groeipakket. Maar het is pas nu de energiecrisis ook de middenklasse treft, dat de politiek in actie schiet. Ook het linken van de EPC-waarde van huurwoningen aan het al dan niet indexeren van de huur is een goede maatregel, die de huurders in energie-inefficiënte woningen toch wat financiële bescherming biedt. Daar was lang ook geen sprake van, omdat de overheid niet wou tussenkomen in de privéverhuur.”

“Wij vragen al twee jaar om een verhoging van het Groeipakket. Maar het is pas nu de energiecrisis ook de middenklasse treft, dat de politiek in actie schiet.”

Heidi Degerickx, coördinator

Dat de beleidsaanbevelingen van het Netwerk gedragen worden door de armoedeverenigingen die lid zijn van het Netwerk, vinden Heidi en Peter een absolute voorwaarde. Doorheen het gesprek blijkt hoeveel aandacht ze besteden aan het betrekken van de leden. “We organiseren overlegdagen en forumdagen waarbij we onze lidverenigingen samenbrengen, maar in de eerste plaats gaan we heel vaak naar hen toe om het gesprek aan te gaan. Als er bijvoorbeeld nieuwe wetgeving beslist wordt, vertalen we dat richting de mensen met armoede-ervaring in onze verenigingen en laten we hen daarover met elkaar in discussie gaan. Daarop wordt ons standpunt dan gebaseerd. Maar ook omgekeerd vertalen we de signalen die vanuit de verenigingen komen richting het Vlaamse beleid”, zegt Heidi.

Peter: “Dat neemt wel wat tijd in beslag, maar we willen de mensen hier absoluut de tijd en de ruimte voor geven. We doen dit met en vanuit de stem van mensen in armoede.”

Die betrokkenheid wordt zelfs doorgetrokken tot aan de onderhandelingstafel met de overheid. “Wij gaan altijd het gesprek aan in tandem met een ervaringsdeskundige in armoede”, vertelt Heidi. “Cindy is onze ervaringsdeskundige en is ondertussen doorgegroeid tot onze medewoordvoerder, door heel lang mee te draaien in een van onze verenigingen. Als wij rond de tafel zitten met de minister, zit zij of andere ervaringsdeskundigen ook mee aan tafel. En dat zorgt automatisch voor een totaal ander gesprek, dat vertrekt vanuit de dagelijkse zorgen en verhalen van mensen in energiearmoede.”

“Wij gaan altijd het gesprek aan in tandem met een ervaringsdeskundige in armoede”

Heidi Degerickx, coördinator

Getrapt sociaal tarief

Die schrijnende verhalen, die nu door de energiecrisis vaker in de actualiteit zitten, hoort Heidi al van in het begin van haar loopbaan in armoedeorganisaties: “Mensen die enkel ‘s morgens een uur de verwarming opzetten als de kinderen thuis zijn, en ‘s avonds als ze terug thuiskomen. Veel mensen in energiearmoede die geen werk hebben, komen ook vaak naar de vereniging, of lopen zomaar wat buiten of in verwarmde winkelcentra. Waar ze wel warm hebben, maar cynisch genoeg niets kunnen kopen.”

Het is maar een greep uit de vele dagdagelijkse verhalen van mensen in energiearmoede. Peter: “We zien ook dat mensen in de winter tot extreem ondergebruik gaan.Dat heeft een zeer grote impact op hun gezondheid en de woningkwaliteit. In woningen die niet geventileerd of verwarmd worden, stapelt het vocht zich op en hebben schimmels vrij spel.”

“Gelukkig is er nog steeds het sociaal tarief, waardoor de grootste schok toch wordt opgevangen”, vervolgt Peter. “Maar ook dat begint bij velen pijn te doen want ook het sociaal tarief stijgt. Wat nu het sociaal tarief is, was vorig jaar nog het markttarief.”

Heidi: “Ook over de automatische toekenning  van rechten, zoals bij het sociaal energietarief nu,zijn we tevreden. We zien namelijk dat mensen in energiearmoede vaak hun rechten niet opnemen, uit onwetendheid of omwille van het administratieve kluwen. Maar zo botsten we ook al op hallucinante situaties. Zo kreeg iemand onlangs het sociaal tarief, maar dat was hoger dan het vast contract dat ze twee jaar geleden nog had afgesloten. Gelukkig zijn dat de uitzonderingen, maar het illustreert wel hoe hard het sociaal tarief gestegen is.”

Wat de overheid dan beter en anders kan doen? Heidi en Peter zijn voorstanders van een getrapt sociaal energietarief.

“Het probleem is nu dat het geld veel te breed wordt uitgesmeerd en ook terechtkomt bij mensen die het absoluut niet nodig hebben”, zegt Peter. “Neem nu de eenmalige energiecheque van 100 euro die de overheid aan elk gezin uitkeerde. Mensen met een hoog inkomen hebben vaak niet eens door dat ze dat geld kregen, maar voor mensen in financiële moeilijkheden is die tegemoetkoming peanuts ten opzichte van de gestegen kosten. Ook het basispakket energie wordt uitgesmeerd over een veel te brede groep.

Wat we wel nodig hebben is een getrapt sociaal tarief, dat gericht terechtkomt bij een grotere groep mensen die het nodig hebben. Daarbij zijn mensen die hun inkomen zien stijgen niet meteen het ganse voordeel kwijt, doordat de steun vermindert naarmate het inkomen verhoogt. Dat komt ook tegemoet aan de verhalen die we nu soms horen. Mensen worden soms afgeraden om te gaan werken omdat ze zo net boven de inkomensgrens vallen om recht te hebben op een verhoogde tegemoetkoming en dus ook hun sociaal tarief verliezen. Ondanks hun hoger inkomen scheuren ze er toch financieel hun broek aan. Met een getrapt sociaal tarief kan je dergelijke situaties voorkomen.” 

Wat we nodig hebben is een getrapt sociaal tarief, dat gericht terechtkomt bij een grotere groep mensen die het nodig hebben. Daarbij zijn mensen die hun inkomen zien stijgen niet meteen het ganse voordeel kwijt, doordat de steun vermindert naarmate het inkomen verhoogt.

– Peter Heirman, beleidsmedewerker

“Wat kan mensen in onze armoedeverenigingen echt uit de miserie halen? Naast een goede woonst,  is dat een stabiele job, die ze aankunnen en die ook in de toekomst voor een langere periode gegarandeerd is”, vervolgt Heidi. “Nu wordt vaak met interimcontracten gewerkt. Daardoor vallen ze het ene moment net boven en het andere moment net onder de inkomensgrens die recht geeft op een verhoogde tegemoetkoming. Maar dat recht wordt niet automatisch toegekend, waardoor het een administratieve rompslomp is om dat telkens opnieuw aan te vragen. Velen hebben ook geen computer, wat het er allemaal niet eenvoudiger op maakt. Bovendien is het ook niet altijd even eenvoudig om binnen te raken bij het ziekenfonds. Sinds de coronacrisis zien we dat de lokale dienstverlening enorm onder druk is komen te staan. Vroeger kon je gewoon een kantoor binnenstappen om je verhaal te doen, maar die tijd is voorbij.”

Interview: Thijs Calu en Vanya Verschoore, Reset.Vlaanderen

www.netwerktegenarmoede.be 

Wil je het Netwerk Tegen Armoede steunen in de strijd tegen armoede? Klik hier