Milieudefensie, de meest invloedrijke Nederlandse klimaatorganisatie, boekte al heel wat successen in de strijd tegen de klimaatcrisis. Opvallend: democratisch draagvlak staat centraal binnen de werking. “Wij pleiten voor adequaat klimaatbeleid: een beleid in lijn met de internationale afspraken, waarbij het gros van de samenleving erop vooruitgaat. Op dit moment komen de kosten grotendeels bij de lagere inkomens terecht, en de baten bij de hogere inkomens. Dat moet radicaal anders”, vertelt een strijdvaardige Donald Pols, directeur-bestuurder bij Milieudefensie.
Een andere centrale pijler van de werking is het gebruik van data om hun zaak hard te maken. Om die ongelijkheid in kaart te brengen onderzochten ze het Nederlandse energielandschap.
“Wat blijkt? Op dit moment betalen mensen met een lager inkomen drie tot vier keer meer energiebelasting, relatief tot het inkomen. Terwijl 80% van de subsidies weggelegd is voor de hogere inkomens. Denk hierbij aan de ondersteuning van elektrische auto’s, subsidies om je huis te isoleren, het leggen van zonnepanelen, enzovoort. Wij strijden ervoor om groene oplossingen ook toegankelijk te maken voor lagere inkomens. De grootste bedreiging voor klimaatbeleid is dat het beeld ontstaat dat het iets is voor een groene elite, waar de gewone man de kosten voor moet betalen.
“Op dit moment betalen Nederlanders met een lager inkomen drie tot vier keer meer energiebelasting, relatief tot het inkomen. Terwijl 80% van de subsidies weggelegd is voor de hogere inkomens.”
Als de ‘onderste helft’ van de samenleving ook de kans krijgt om te verduurzamen krijg je een soort omgekeerd ‘trickle-down-effect’: stel dat je alle huizen van mensen in armoede gaat isoleren, dan gaan de kosten voor het isoleren van huizen zo drastisch dalen dat de mensen die niet in armoede leven het ook kunnen zonder subsidies. Hetzelfde geldt voor duurzaam vervoer.”
“Ik zeg wel eens met een boutade ‘Iedereen heeft recht op elektrisch vervoer, liefst nog met chauffeur: dat heet een machinist’. Hier krijg je zo’n 4000 euro subsidie voor de aankoop van een elektrische auto. Maar stel dat je zegt: iedereen krijgt 4000 euro voor duurzaam vervoer. Dan kan je zelf de keuze maken om die voor een fiets, een abonnement op het openbaar vervoer of een elektrische auto te gebruiken. En zo kan ook de gewone man aanspraak maken op die subsidie.”
Milieudefensie versus Royal Dutch Shell
Een andere onrechtvaardigheid ziet Donald ook tussen de huishoudens en de bedrijven. De grootste vervuilers zijn volgens hem de grote multinationale bedrijven, die dan ook de grootste inspanningen moeten leveren om de klimaatcrisis op te lossen.
“Het grote probleem ligt in het feit dat ze buiten de rechtsorde staan omdat ze multinationaal zijn, en dus niet gebonden zijn aan ons nationale recht. Omdat ze geen onderdeel zijn van de klimaatafspraken kunnen ze blijven uitstoten en vervuilen”.
“De hoogste inkomens in Nederland hebben de afgelopen 30 jaar de CO2 gereduceerd met 13% en de onderste helft van Nederland – mensen die aan het eind van de maand geen geld over hebben – reduceerden hun CO2-uitstoot met ca. 45%. En dat komt omdat de lasten bij de lagere inkomens gelegd worden.“
“Je moet geen prijs zetten op vervuiling”, vervolgt Donald, “maar de vervuiler moet wel gaan betalen. Als je vervuiling een prijs geeft, dan raak je altijd de groepen in de samenleving met het minste geld. Als de prijs van vervuiling gelijk is voor iedereen, dan is die relatief hoger voor die groepen. Wij deden hier een interessant onderzoek naar: met het huidige neoliberaal klimaatbeleid, die de lasten legt bij de kleine vervuiler en de kleine ondernemer is het gevolg niet dat de grote vervuilers hun CO2 reduceren, integendeel. De hoogste inkomens in Nederland hebben de afgelopen 30 jaar de CO2 gereduceerd met 13% en de onderste helft van Nederland – mensen die aan het eind van de maand geen geld over hebben – reduceerden hun CO2-uitstoot met ca. 45%. En dat komt omdat de lasten bij de lagere inkomens gelegd worden.”
Maar Milieudefensie blijft niet bij de pakken zitten. “In 2021 wonnen we onze rechtszaak tegen Shell waarbij we van hen eisten om de afspraken van het klimaatakkoord na te leven. Zo dwongen we een van de grootste vervuilers om onderdeel te worden van de rechtspraak. In navolging van de Shellzaak startten we een nieuwe campagne op tegen de 29 grootste vervuilers van Nederland, waarbij we hen oproepen om de uitspraak tegen Shell ook naar hun eigen beleid te vertalen. Die campagne krijgt nog een vervolg in een nieuwe rechtszaak.”
Ook daar boekte Milieudefensie al een bescheiden succes: vijf bedrijven zegden al toe om de eisen uit te voeren en hun beleid in lijn te brengen met de internationale klimaatafspraken. “Het mooie is dat ook het FNV, de grootste Nederlandse vakbond, onze campagne openlijk steunt en actief mee oproept om de CO2-uitstoot te verminderen. Samen schreven we ook een handleiding in de vorm van een website om mensen handvaten te bieden om vanop de werkvloer de druk op het management van de bedrijven op te voeren. We hebben nog zeven jaar tijd om de noodzakelijke maatregelen te nemen om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen. Als we nu die zeven jaar nemen om een gemanagede transitie door te voeren dan gaan we er heel weinig van merken omdat we het gestructureerd doen. Het is in het belang van de aandeelhouders om dergelijke investeringen zo lang mogelijk uit te stellen en als het niet anders meer kan, saneringen door te voeren. Daarom is het belangrijk dat werknemers druk op het management uitvoeren. ”
Geen tijd voor territoriumstrijd
Terug naar het belang van data: om te evalueren of ze met hun campagnes en lobbywerk de publieke opinie in de gewenste richting verschuiven heeft Milieudefensie een vaste afspraak met een van de grootste Nederlandse opiniepeilers. “Uit hun analyse blijkt dat de afgelopen drie jaar de steun voor onze belangrijkste eis – dat de grootste vervuilers door de overheid gedwongen moeten worden om hun verantwoordelijkheid te nemen – gegroeid is van 40% naar 80% van de Nederlandse bevolking.
Een wezenlijk onderdeel van de opiniebeïnvloeding is ook het structureel samenwerken met verschillende actoren. “En die samenwerking verloopt heel vlot .Van ontwikkelingsorganisaties zoals Oxfam tot de vakbond en de de woonbond die de huurders verdedigt tot de mensen van XR en fossielvrij. We beseffen allemaal dat het nu niet het moment is om onze kleine politieke ‘territoriumstrijd’ met elkaar te voeren, want de tijd dringt. Over zeven jaar hebben we een heel groot probleem als we ons niet focussen op de juiste strijd en dan hebben we niks aan ons eigen politieke territorium.
Die samenwerking komt onder andere ook tot uiting in ons manifest eerlijke transitie, dat bestond uit vijf punten en mee ondertekend werd door de woonbond, tax justice – een ngo die werkt rond belastingsbeleid, gericht op bedrijven – en de vakbond FNV. Vanaf het begin hebben we de agenda gepusht, samen met vertegenwoordigers van groepen in de samenleving die normaalgesproken niet gehoord worden in het klimaatdebat”.
