We zien in deze reeks hoe werknemers in de zorg nu al worstelen met de gevolgen van klimaatverandering. De laatste jaren werd het hitteplan verschillende keren aangekondigd, dit jaar krijgen ze ook te maken met de slachtoffers van noodweer en worden sommige zorginstellingen geconfronteerd met hun eigen gevoelige ligging. In Luik kon het personeel het ziekenhuis niet bereiken, in Londen raakten ambulances niet meer tot bij bepaalde ziekenhuizen. Is er op nationaal of Europees vlak beleid dat werknemers steunt in deze nieuwe en uitdagende realiteit?
Als we kijken naar de wetgeving in België voor wat betreft klimaatadaptatie in de zorg, zien we verschillende invalshoeken.
- FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg geeft richtlijnen om werknemers die fysieke inspanningen moeten leveren, te beschermen op warme dagen. Werkgevers zijn bijvoorbeeld verplicht een risicoanalyse uit te voeren en moeten bij bepaalde temperaturen beschermingsmiddelen bieden, verfrissende dranken voorzien en verluchtingssystemen installeren.
- Na de extreem warme zomer van 2003 heeft de FOD Volksgezondheid een Ozon- en Hitteplan opgesteld. Hierin worden op basis van temperaturen verschillende fases onderscheiden, waarbij de bevolking respectievelijk waakzaam, gewaarschuwd of gealarmeerd moet worden. Advies dat hierin wordt gegeven gaat over veel drinken, binnen blijven en fysieke inspanning beperken. Alle door ons geïnterviewde instellingen werken met een hitteplan, al dan niet geïnspireerd op deze. In Vlaanderen worden enkel de woonzorgcentra tijdens warme dagen door de zorginspectie van het departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin gecontroleerd op de uitvoering van het hitteplan.
- Tenslotte is er vanuit hetzelfde departement wetgeving in ontwikkeling die eisen stelt aan nieuwe gebouwen op vlak van adaptatie en duurzaamheid, als criteria om van hun subsidies gebruik te maken. Deze wetgeving houdt ook rekening met de werkomstandigheden voor het personeel.
Voor de werknemers die wij spraken, is omgaan met deze wetgeving niet evident. Het naleven van de hitteplannen en de eisen van de zorginspectie bijvoorbeeld, betekent dat de werkdruk omhoog gaat. Er is constant meting van temperatuur en toevoer van vocht nodig – veel patiënten en bewoners kunnen dit niet zelfstandig. Op die manier kunnen de werknemers onmogelijk de beschermingsrichtlijnen ter harte nemen.
“Onze bewoners zijn mentaal heel goed, dus die weten wat ze willen. Ze hebben wel hulp nodig bij bijna alles wat ze doen. Resultaat is dat we heel de dag bezig zijn, voornamelijk op hete kamers zonder airco. Wanneer er een hitteplan uitgevoerd wordt, krijgen wij een mail met hoe-en-wat waarin ook staat dat we meer pauze moeten nemen. Maar zonder extra personeel is dat niet mogelijk.”VERPLEEGKUNDIGE IN EEN LEEFGROEP VOOR MENSEN MET FYSISCHE BEPERKINGEN EN SPIERZIEKTEN
Staat van de gebouwen
Een tweede moeilijkheid die benoemd moet worden, is de staat van de gebouwen waarin veel van de zorg gevestigd is. Omdat klimaatvriendelijk renoveren in het geval van verouderde gebouwen zich enkel over een heel lange termijn financieel terugbetaalt, wordt dit vaak niet gedaan. Men kiest voor nieuwbouw. Veel van de klimaatcriteria hiervoor zijn, zowel op Europees vlak als op nationaal vlak, nog in ontwikkeling.
“Het is positief dat in het kader van subsidies duurzaamheid definitief verworven is, maar het is lastig dat er nog geen eenduidigheid is over alle criteria. Dat maakt het voor nieuwbouwprojecten vandaag heel moeilijk.”
Ann Demeulemeester, Directeur Familiehulp VZW
Grote vraag is: wat doen we in de tussentijd met de oude gebouwen?
“Tussen nu en 2029 gaan we het letterlijk en figuurlijk moeten uitzweten,” zegt Yves Derycke, voorzitter van het ACOD bij UZ Gent, waar voor volledige nieuwbouw is gekozen: “Afgelopen zomer is er wel een aantal keer aan de bel getrokken: ‘Jongens, we zijn hier aan het stikken van de warmte.’ Het was 37 of 38 graden op sommige patiëntenkamers. Stel je voor, je hebt net een transplantatie of hartdecompensatie gehad… Dat heeft wel een effect. We werken met ad hoc oplossingen zoals lichtere kledij en mobiele airco’s die een hoop elektriciteit verbruiken, maar het is een beetje dweilen met de kraan open.”
“Tussen nu en 2029 gaan we het letterlijk en figuurlijk moeten uitzweten”
Yves Derycke, Voorzitter ACOD UZ Gent
Airconditioning is inderdaad geen klimaatvriendelijke oplossing, maar in dit geval broodnodig om goede zorg te kunnen bieden. Gelukkig heeft UZ Gent op andere vlakken klimaatadaptatie wél duurzaam kunnen realiseren, bijvoorbeeld bij de aankoop van de lichtere kledij die met oog voor mens en milieu geproduceerd werd én bij de aanleg van drinkfonteinen doorheen het ziekenhuis: zo kan het personeel gemakkelijk drinken en zijn er geen plastic flessen meer nodig.
Visie leidend
Het meest vooruitstrevend op het vlak van klimaatadaptatie zijn de zorginstellingen waar de visie leidend is en waar duurzaamheid deel uitmaakt van die visie. In Vlaanderen zijn dit bijvoorbeeld zorginstellingen die zijn gegroeid uit het middenveld. Bij gebrek aan tijdige strategie vanuit de overheid, werken zij vanuit hun eigen strategie.
“De strategische doelen van onze vzw worden allemaal afgetoetst aan de SDG’s. Het is natuurlijk in ons voordeel dat we aan het einde van het jaar geen dividend hoeven uit te keren aan aandeelhouders: als vzw wordt alle winst weer geïnvesteerd in de werking. Onze gebouwen worden constant gerenoveerd.”
Johan Baert, Financieel Manager Groep Ubunto
Andere goede voorbeelden van klimaatadaptatie zien we ontstaan wanneer de overheid daar specifiek financiële middelen voor vrijmaakt. De inzet van natuur bijvoorbeeld, is een wetenschappelijk bewezen middel voor klimaatadaptatie, tegen verdere klimaatverandering, voor de gezondheid van patiënten en bewoners en voor het welzijn van werknemers. Toen het Vlaams Agentschap voor Natuur en Bos in 2019 en 2020 de oproep ‘Natuur in je Buurt’ lanceerde, kwamen er tal van ziekenhuizen met hoopvolle experimenten: bosrijke ruimtes waar patiënten, personeel en omwonenden gebruik van kunnen maken, wachtkamers in de natuur, …
“Er is bij onze partners uit de groene en zorgsector ontzettend veel goesting om meer te doen, maar alle steun is tijdelijk. De verschillende ministers vinden elkaar niet. Zo blijft de link tussen natuur en gezondheid een blinde vlek.”
Benno Geertsma, Netwerk Natuur en Gezondheid
In België gaat slechts 2,2% van het budget voor gezondheidszorg naar preventieve zorg.
Interview: Marjon Meijer, Reset.Vlaanderen
In deze blog lees je stukjes uit het onderzoek dat Reset.Vlaanderen afgelopen maanden deed rond klimaatadaptatie in de zorg. Het resultaat is een gids voor werknemers, waarmee ze de dialoog met hun werkgever rond klimaatadaptatie kunnen starten. Geïnteresseerd om een digitaal exemplaar te ontvangen? Schrijf je in op de nieuwsbrief van Reset.Vlaanderen