Met Reset.Vlaanderen zetten we de laatste tijd hard in op het thema klimaatadaptatie in de zorg: hoe kan de zorg zich aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering? Maar ook de sector zelf heeft een aanzienlijke impact op ons klimaat: in Vlaanderen is de zorg- en welzijnssector goed voor zo’n 10% van de CO2-uitstoot. In Nederland gaat het om 7% van de totale uitstoot. Om binnen de zorgsector het bewustzijn hier rond te vergroten ontstond bij onze noorderburen het initiatief ‘Zorg voor Klimaat’. We spraken met Inge Schepens, een van de initiatiefneemsters, over de impact van de zorg en de acties die ze ondernemen om hier wat aan te doen.
Wat was je motivatie om dit initiatief op te starten?
“Als arts volg ik de specialisatie Internationale Gezondheidszorg en Tropengeneeskunde, waar we worden opgeleid om zorg te benaderen vanuit een “global health perspectief”. Daarnaast wordt je opgeleid om in rurale gebieden overal ter wereld te kunnen werken. Vanuit die opleiding, maar ook door een symposium dat ik bijwoonde van de Nederlandse Vereniging voor Tropische Geneeskunde en Internationale Gezondheidszorg (NVTG) over climate emergency ben ik de link tussen gezondheidszorg en klimaat gaan zien. Met enkele jonge dokters vonden we het frappant om geconfronteerd te worden met die realiteit en in te zien dat we er zo weinig aandacht is voor klimaat en gezondheid binnen de gezondheidssector.
Zo ontstond vanuit de NVTG een tweetal jaar terug een werkgroep die langzaam is beginnen groeien. Op die manier werd Zorg voor Klimaat geboren.”
Wat willen jullie precies bereiken met dit initiatief?
“Er werd – ook binnen de sector zelf – te weinig stilgestaan bij het effect van klimaat op onze gezondheid. In de eerste plaats wilden we hier de zorgverleners bewust van maken. We zien dat heel wat mensen actie willen ondernemen, maar niet goed weten waar te beginnen. Die mensen willen we een handelingsperspectief bieden. Daarom zijn we bezig een netwerk-kennisplatform op te zetten.”
“Samen met enkele andere jonge dokters vond ik het frappant om in te zien dat er zo weinig aandacht is voor klimaat en gezondheid binnen de gezondheidssector.”
“Verder willen we aandacht vragen voor deze thematiek binnen de opleidingen in de zorg. Dat komt op dit moment nog amper of niet aan bod. Ik merk dat zorgverleners bij CO2-uitstoot voornamelijk denken aan de impact door de industrie, en niet zozeer de gezondheidszorg. Terwijl de sector toch verantwoordelijk is voor 7% van de CO2-uitstoot in Nederland. Het gaat dan voornamelijk over de energie-uitstoot van de gebouwen (elektriciteit en verwarming), maar ook mobiliteit: zowel patiënten als personeel zorgen voor heel wat autokilometers. Een derde grote post is medicatie. Een groot deel van de productie zit echter in India, waardoor we zelf minder vat hebben op de herkomst en productiewijze. Maar mocht een groep ziekenhuizen de aankopen bundelen, kunnen we ook daar wel impact hebben. Daarnaast kunnen zorgverleners kritischer omgaan met het voorschrijven van geneesmiddelen, en waar het kan werken met minder medicatie en meer algemeen levensstijladvies. Ook op materiaalgebruik tenslotte heeft de zorgsector een grote impact: per VTE wordt 340 kg afval gegenereerd.”
Hoe werken jullie precies?
“We zijn ondertussen met een 30-tal enthousiastelingen. We werken met werkgroepen (onderwijs, pleitbezorging, website/PR, webinar, kennis-en netwerkplatform) en een stuurgroep die het overzicht houdt. Dat gebeurt allemaal op vrijwillige basis. Momenteel doorlopen we de procedure om een stichting te worden, een soort non-profitorganisatie, wat ons hopelijk zal toestaan om wat meer financiering te vinden voor onze werking. Een extra drempel binnen onze sector is tijd: het is onbegonnen werk om hier tijdens de werkuren rond te werken.”
“Ook op materiaalgebruik heeft de zorgsector een grote impact: per VTE wordt 340 kg afval gegenereerd.”
Hebben jullie al concrete resultaten behaald?
“Als Zorg voor Klimaat hebben we in 2021 een webinarreeks georganiseerd, die door veel zorgprofessionals is bijgewoond. Dit jaar zijn we met een tweede reeks begonnen.
Verder wordt op 19 april ons netwerk- en kennisplatform gelanceerd. Het doel is dat duurzame zorgprofessionals elkaar laagdrempelig kunnen vinden via ons platform en dat kennis om te verduurzamen voor iedereen toegankelijk is.
We hebben een ‘Code Rood Brief’ naar de Nederlandse overheid geschreven om aandacht te vragen voor klimaatonderwijs, verduurzaming van de zorg en in te zetten voor ‘Climate and Health in all policies.’ De brief is ondertussen door meer dan 140 organisatie ondertekend en meer dan 1000 individuelen ondertekenaars. De petitie is nog steeds te ondertekenen.”
Hoe ervaren jullie het bewustmaken van mensen in de zorg over hun verantwoordelijkheid en mogelijke acties in het klimaatverhaal?
“Vaak hebben mensen het idee dat we met het vingertje willen wijzen. Er zijn een aantal koplopers die heel graag iets willen doen, maar ook mensen die beren op de weg zien. We proberen hen vooral goed te informeren, bijvoorbeeld met onze webinars. Maar aan de andere kant helpt het ook om hen mee te laten denken. Onlangs zaten we met mensen van onze afdeling gynaecologie samen, om ons werk wat te vergroenen. Als je hen confronteert met een probleem en vraagt om mee te helpen nadenken over een oplossing, dan merk je dat er heel wat leuke ideeën komen waar we zelf nog niet aan hadden gedacht. Als je werknemers actief betrekt en hen een rol geeft in het proces, komt het niet over als een verplichting van bovenaf om zaken plots anders aan te pakken.
De moeilijkheid om mensen bewust te maken onderstreept nogmaals het belang van onderwijs. Als kennis rond klimaatverandering al wordt meegegeven vanaf de kleuterschool, dan is het makkelijker om te verduurzamen aangezien iedereen het belang van kinds af aan al meekrijgt. Nu moeten we dat proces gaan doen bij volwassenen mensen, maar dat is echt veel moeilijker dan bij een kind van 4.
Belangrijk daarbij is ook dat het klimaatprobleem niet afzonderlijk behandeld wordt, maar met andere maatschappelijke problemen moet verbonden worden. Het ‘climate in all policies’-principe. Want er is een echte systeemverandering nodig. Kijk maar naar de productie van medicijnen: hier wordt vooral gekeken om zo kosteneffectief mogelijk te produceren, wars van alle impact op het klimaat.”
“Er is een echte systeemverandering nodig. Daarom moeten we het klimaatprobleem verbinden met andere maatschappelijke problemen: het ‘climate in all policies’-principe moet altijd centraal staan.”
Jullie richten zich dus in de eerste plaats naar werknemers in de zorgsector. Maar willen jullie ook het beleid bereiken met jullie visie?
“Dat proberen we zeker. We schreven onlangs een opiniestuk naar het ministerie van volksgezondheid over het belang van onderwijs over klimaat en gezondheid. We spraken met hen over wat er moet veranderen, voornamelijk op vlak van onderwijs en op het niveau van beleid. Het gesprek was erg inspirerend, maar aangezien de nieuwe regering nog niet geïnstalleerd was besloot men om er voorlopig niks mee te doen.
Voor ons is er geen tijd te verliezen dus besloten we de ‘Code Rood Brief’ te schrijven naar naar zo goed als alle ministeries die iets met klimaat te maken hebben. Vanuit die dynamiek hebben we ook een petitie gelanceerd, die stelt dat de transitie veel sneller moet en dat klimaat in alle beleidsdomeinen – climate in all policies – geïntegreerd moet worden. Dat werd een echt succes: meer dan 140 organisaties ondertekenden de petitie, maar ook heel wat lectoren en professors. Nu hopen we op korte termijn aan tafel te kunnen schuiven bij het ministerie van volksgezondheid, zodat ook zij het beleid bij universiteiten en de zorg mee kunnen veranderen in duurzame richting.”
Interview: Thijs Calu
Dit project draagt bij aan de volgende SDG’s :
