Frank Vanaerschot, inhoudelijk medewerker bij FairFin, zag zijn organisatie de voorbije jaren evolueren. Van een focus op het ethische gedrag van individuele banken verschoof de aandacht gaandeweg naar het klimaatthema. Het sociale aspect staat sinds het ontstaan van de organisatie centraal, maar won de voorbije jaren nog meer aan belang: “Zolang we geen antwoord kunnen bieden op de sociale problematiek, kunnen we ook de klimaatkwestie niet aanpakken.”
Frank schetst het beeld van deze interessante evolutie, en ziet ook hoe de thema’s die ze aankaarten steeds vaker opgepikt worden: “We merken nu plots dat de grote gevestigde spelers zaken vaststellen waar wij 10 jaar geleden al op hamerden. Op zich is dat goed nieuws, al moet de actie vaak nog volgen.”
FairFin streeft naar een nieuw financieel systeem, als hefboom voor een meer sociaal rechtvaardige en ecologisch duurzame maatschappij.
Om dat te realiseren brengt FairFin mensen bijeen om druk te zetten op financiële spelers, opdat zij hun investeringen aanpassen. Daarnaast creëert FairFin een maatschappelijk draagvlak voor publieke regulering van het financieel systeem. Tot slot ondersteunt FairFin allerlei bestaande initiatieven die tonen dat het vandaag al anders kan.
Kun je het ontstaan van FairFin even schetsen?
“We zijn gestart in 1984, toen nog als ‘Netwerk Vlaanderen’, als netwerkorganisatie die sociaal-economische initiatieven van andere organisaties ondersteunde. Gaandeweg, vanaf de jaren 2000, werden we een campagne-organisatie, met focus op de grote banken. We analyseerden de investeringen van onze banken, en richtten ons al snel op de onethische praktijken waar de banken zich aan bezondigden. Het eerste thema waar we op inzetten, de investeringen in clustermunitie, was meteen een succesverhaal: België was het eerste land ter wereld dat een verbod op investeringen in clusterwapens instelde. Van daaruit volgden andere campagnes, bijvoorbeeld rond mensenrechten en sociale rechten. Vanaf 2012 werkten we verder onder de naam FairFin.”
In die jaren werd het klimaatthema steeds belangrijker. Wanneer kwam dit ook in jullie vizier?
“In 2010 riepen we de campagne ‘Bankroet’ in het leven, een allusie op de financiële crisis, maar uiteraard ook ook op uitstoot (roet). De campagne richtte zich tegen investeringen in bedrijven die onomkeerbare milieuschade teweegbrengen, bijvoorbeeld door steenkoolproductie en -verbranding, oliewinning uit teerzand en ontbossing.
Het rapport ‘Bankiers op Hete Kolen’ onthulde hoe deze bedrijven bij de meeste grootbanken actief in Belgie – ondanks hun mooie duurzaamheidscharters en ronkende verklaringen – gemakkelijk geld kunnen loskrijgen. Ik herinner me nog goed dat hier toen in de gesprekken met de banken wat lacherig over werd gedaan, en we nog niet echt serieus werden genomen. De banken dachten dat dit voor hen geen issue was en dat ze zelf goed bezig waren, want ‘ze investeerden toch in zaken als energiezuinige verlichting’. Sindsdien heeft klimaat een rode draad in onze werking gevormd. Oorspronkelijk was dit vooral gefocust op een analyse van wat de banken op vandaag doen, maar gaandeweg maakten we ook de switch om dit breder te kaderen: welk beleid is er nodig om ervoor te zorgen dat de transitie die we willen maken op een sociaal rechtvaardige manier gebeurt?
Onze basisconclusie is dat we meer regulering nodig hebben. Daarnaast moet de financiële sector zelf ook ondernemen vanuit een maatschappelijke doelstelling en verantwoordelijkheid. Vanuit die vaststelling dat een grotere overheidscontrole wenselijk is vloeide ook onze ‘Belfius is van ons’-campagne voort, waarin we ernaar streefden om van Belfius – die in handen is van de Belgische staat – een publieke klimaatbank te maken.
Helaas werden de voornaamste pogingen om hervormingen door te voeren in de jaren na de crisis door de financiële lobby tegenhouden. Al zijn er ook lichtpuntjes.”
Kun je wat meer vertellen over de lichtpuntjes die je ziet? Merken jullie bijvoorbeeld verbeteringen in de manier waarop jullie ondertussen bekeken worden door de grote banken?
“Absoluut. Achteraf gezien krijgen we nu wel gelijk voor de zaken die we in 2010 al aankaartten, hoewel het probleem nog niet echt wordt opgelost. Zo zeggen we al een hele tijd dat we moeten stoppen met nieuwe exploraties van olie en gas. Ons koolstofbudget is immers op: we moeten zo snel mogelijk stoppen met de uitstoot van CO2 als we de opwarming binnen de perken willen houden. Recent pas kwam ook de International Energy Agency tot diezelfde conclusie, in hun rapport ‘Net Zero by 2050’, waarin ze stellen dat het voor de klimaatplannen noodzakelijk is dat er vanaf dit jaar geen nieuwe investeringen in fossiele energie meer gedaan worden.
“Het is hoopvol om te zien dat we nu gelijk krijgen voor de zaken die we in 2010 al aankaartten, al wordt het probleem nog niet echt opgelost.”
Frank Vanaerschot
We stellen ook vast dat de grote gevestigde spelers beginnen in te zien dat de enge focus op kortetermijnwinsten fout is, en dat we ook naar de maatschappelijke winst op langere termijn moeten kijken. Kijk maar naar de recente beslissing van de Europese Centrale Bank (ECB) om een eerste klimaatstresstest voor de hele economie te ontwikkelen. Hiermee kunnen autoriteiten en financiële instellingen de effecten inschatten van de klimaatrisico’s voor bedrijven en banken in de komende dertig jaar.
Tegelijkertijd merken we dat de nationale centrale banken een gigantische invloed hebben op onze economie. Terwijl ze zogezegd neutraal zijn, merken we dat ze eigenlijk heel hard de fossiele economie ondersteunen. En dat op het slechtst mogelijke moment. Met die opening die er nu bij de ECB ontstaat om rond klimaat te werken, leek ons dat het ideale moment om hier een rapport rond op te stellen een open brief te sturen naar onze nationale bank.”
“De vaststelling dat de gevestigde spelers de klimaatissues steeds vaker oppikken, doordat ze ook inzien dat het ondertussen pure noodzaak is, zorgt er wel voor dat het sociale thema steeds meer op onze agenda komt te staan. Want dat is iets waar die grote spelers nog veel minder van wakker liggen. Daarom is het, wat mij betreft, op dit moment essentieel om prioriteit te geven aan het sociale aspect. Want zolang we geen antwoord kunnen bieden op de sociale problematiek, kunnen we ook de klimaatkwestie niet aanpakken. Een transitie die niet sociaal is, heeft in mijn ogen eigenlijk geen zin. De verdelingskwestie van de publieke investeringen is dus een superbelangrijk vraagstuk, dat een heel grote impact heeft op het al dan niet sociaal rechtvaardige karakter van de transitie.”
“De vaststelling dat de gevestigde spelers de klimaatissues steeds vaker oppikken, doordat ze ook inzien dat het ondertussen pure noodzaak is, zorgt er wel voor dat het sociale thema steeds meer op onze agenda komt te staan.”
Je noemt het sociale als een prioritair thema, dan denken we ook aan de vakbonden. Merk je hier ook een groeiende bezorgdheid of interesse in het financieringsthema?
We hebben doorheen de jaren al vaker samengewerkt met de vakbonden en zien ook daar een stijgende interesse. Bij sommige centrales merken we dat bepaalde mensen zich echt gaan focussen op het thema. We kregen ook de kans om ons eerste rapport rond klimaatfinanciering aan de vakbondstop voor te stellen. Verder stonden ze mee als ondertekenaars op onze open brief aan de nationale bank en werken we samen in de coronacoalitie. Ook de ETUC – het Europees vakverbond – is ondertussen bezig met het thema.
Waar gaan jullie de komende maanden op inzetten?
”Een thema waar we de komende tijd op zullen inzetten is huisvesting. Hier komt opnieuw de sociale en de ecologische dimensie samen. Zo weten we dat er enorme investeringen nodig zijn in energierenovaties, maar dat veel gezinnen deze onmogelijk zelf kunnen betalen. Door de enorme toename in de huur en koopprijzen, wordt goede huisvesting voor veel mensen zowat onbereikbaar. Je moet tegenwoordig een echt goed betaalde job hebben of van rijke komaf zijn om dit te kunnen bekostigen.
“We willen de komende maanden hard inzetten op het thema huisvesting, vanuit de vaststelling dat er enorme investeringen nodig zijn in energierenovaties, maar dat veel gezinnen deze onmogelijk zelf kunnen betalen. Door de enorme toename in de huur en koopprijzen, wordt goede huisvesting voor veel mensen zowat onbereikbaar.”
Met ons onderzoek willen we een aantal grote vastgoedbedrijven in Brussel doorlichten en kijken naar hoe hard zij de financiële markten gebruiken voor hun financiering. Uit eerder onderzoek weten we dat ze de laatste jaren hard hebben ingezet op het zichzelf verkopen bij grote investeerders met de belofte van een goed rendement. Met die stijgende vastgoedprijzen wrijven de banken in hun handen: hypothecaire leningen bepalen voor een groot stuk hun winstmarge. Hoe duurder het vastgoed, hoe groter de winst voor de bank. Ik hoop dat we met onze campagne het grote publiek hier ook bewust van kunnen maken.”
Interview: Yelter Bollen
Dit artikel verscheen eerder in het Reset.Vlaanderen magazine.
Word nu lid en ontvang tweemaal per jaar ons magazine boordevol inspirerende interviews, opinies en artikels.
Dit project draagt bij aan de volgende SDG’s :
