Op maandag 20 december, niet toevallig op de Internationale Dag van Menselijke Solidariteit, stelde het steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting haar tweejaarlijks verslag voor. Het thema: ‘Solidariteit en Armoede’.
Solidariteit troef. We kunnen terugblikken op een bewogen jaar, geteisterd door de huidige coronacrisis en overstromingen in de zomer. Maar evengoed worden we herinnerd aan de kracht van verbondenheid en collectiviteit. De vele vormen van warme, of directe, solidariteit waren hartverwarmend.
Samen solidair. Ook de mensen in armoede dragen bij. Door de ondervertegenwoordiging van sociaaleconomisch kwetsbare of achtergestelde groepen bij vrijwilligersactiviteiten ontstaat vaak de misvatting dat deze groepen niet bijdragen aan de samenleving of deelnemen aan het maatschappelijk leven. Dat doen zij echter wel, zij het minder formeel vatbaar: ze helpen elkaar, ze nemen iemand in huis, ze doen (al dan niet erkend) vrijwilligerswerk, ze verrichten essentiële – maar vaak precaire – jobs, en dergelijke. Iemand getuigde:
“In het dagelijks leven van de armsten wordt het overleven vaak gegarandeerd door onmiddellijke solidariteit. Het is het gezin dat onderdak biedt, een broer die verwelkomt, een vriend die een hand geeft, een buurman die voor de kinderen zorgt … Zelfs zonder dat deze daden van wederzijdse hulp van dag tot dag bewust worden vastgesteld, zijn het tastbare menselijke daden van solidariteit, die soms gedurende zeer lange perioden van het leven worden voortgezet”
THE INEQUALITY VIRUS
Deze vormen van rechtstreekse actie van burgers en organisaties geven hoop, maar zijn echter vaak nog ontoereikend. De titel van een rapport van organisatie Oxfam over de COVID-19-crisis vat het goed samen: ‘The Inequality Virus’. De ongelijkheid tussen rijk en arm is zodanig toegenomen dat de bedragen die de 10 rijkste miljardairs hebben vergaard zouden volstaan om te beletten dat er mensen door de pandemie in armoede verzeild zouden raken, én om iedereen op de wereld tegen corona te vaccineren.
“De ongelijkheid tussen rijk en arm is zodanig toegenomen dat de bedragen die de 10 rijkste miljardairs hebben vergaard zouden volstaan om te beletten dat er mensen door de pandemie in armoede verzeild zouden raken, én om iedereen op de wereld tegen corona te vaccineren.”
Om een echte verbetering te betekenen is er nood aan structurele maatregelen. Solidariteit moet op een structurele en duurzame manier ingebed worden in de samenleving. België kent een sterk sociaal vangnet dat dient als schokdempers tijdens crisissen, maar nog al te vaak vallen mensen uit de boot.
Denk aan de gratis Railpass die de NMBS en de overheid ter beschikking stelden van de bevolking vanaf september 2020. Op zich een goed bedoelde maatregel, die ook voor mensen in armoede heel wat kan betekenen: gratis mobiliteit biedt toegang tot natuur en publieke ruimte, die voor velen niet aanwezig is in de nabije omgeving. Toch zien we een lagere ‘take-up’ van deze maatregel door wie een lager opleidingsniveau, een lager inkomen, of een andere herkomst heeft. Omwille van verschillende redenen, zoals bijvoorbeeld het verplicht digitaal aanvragen van deze Railpass, zorgen ervoor dat die rechten niet worden opgenomen. Nochtans kon hier, mits een aantal begeleidende maatregelen, veel meer bereikt worden bij die precaire doelgroepen.
In september 2020 gaf de overheid en de NMBS een gratis Railpass ter beschikking van de bevolking. Gratis mobiliteit biedt toegang tot natuur en publieke ruimte, die voor velen niet aanwezig is in de nabije omgeving. Toch zien we een lagere ‘take-up’ van de maatregel door wie een lager opleidingsniveau, een lager inkomen, of een andere herkomst heeft, omwille van verschillende redenen. ©MPW57, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons
AANBEVELINGEN
Er is onder meer nood aan toegankelijke en degelijke jobs, de versterking van de sociale zekerheid, een rechtvaardige fiscaliteit, en kwaliteitsvolle en toegankelijke publieke diensten. Het verslag ging vooral dieper in op twee dimensies: werk en fiscaliteit. Ze bundelt een hoop sterke aanbevelingen voor een meer rechtvaardige maatschappij. Hieronder enkele die in het oog springen.
Het vinden van werk kan mensen uit armoede helpen, maar hier staan enkele voorwaarden tegenover. Het moet gaan over kwalitatieve jobs – zowel financieel, contractueel, als maatschappelijk. Twee initiatieven verdienen meer aandacht: de sociale economie en het idee van Gebieden Zonder Langdurige Werkloosheid (GZLW).
Ondernemingen die een economisch project uitvoeren, een sociaal doel nastreven en zoveel mogelijk participatief werken zijn motoren van solidariteit en dienen beter ondersteund te worden door de overheid. De sociale economie speelt een grote rol in het betrekken van economisch minder productieve arbeidskrachten en laaggeschoolden die bedreigd worden door robotisering. De COVID-19-crisis heeft echter rake klappen uitgedeeld aan de sociale economie. Een actieve overheid kan dit op solidariteit gebaseerd economisch model de nodige ondersteuning bieden.
“Ondernemingen die een economisch project uitvoeren, een sociaal doel nastreven en zoveel mogelijk participatief werken zijn motoren van solidariteit en dienen beter ondersteund te worden door de overheid.”
Het in Frankrijk ontwikkelde idee van Territoires Zéro Chômeur de Longue Durée (TZCLD) beoogt een betere verdeling en waardering van arbeid: “Werk wordt niet langer beschouwd als een individuele verantwoordelijkheid, maar wordt gedefinieerd en beheerd als een gemeenschappelijk goed om het voor iedereen toegankelijk te maken.” Het concept richt zich op de ‘langdurig werklozen’, en wil al deze personen in een bepaald gebied een contract van onbepaalde duur aanbieden – zonder verplichting. Jobs worden gecreëerd in functie van de vaardigheden en verwachtingen van de ‘langdurig werklozen’ en in functie van de lokale behoeften waarin de markteconomie te kort komt.
Ook in de fiscale dimensie kruipt veel onrechtvaardigheid. Zowel voor degenen die bijdragen aan het fiscaal systeem, als voor degenen die genieten van de herverdelingsmechanismen: de progressiviteit van belastingen is de laatste decennia verminderd, extreme rijkdom in ons land en in de wereld blijft bestaan, onrechtvaardigheid in lineaire belastingen (bijvoorbeeld btw) en forfaitaire belastingen, …
De aanbevelingen rond de manier waarop belastingen geïnd worden lopen breed. Deze gaan van het uitwerken van een vermogensbelasting tot het opvoeren van de strijd tegen fiscale fraude, van nieuwe belastingsvormen en maatregelen die rechtvaardige bijdragen mogelijk maken tot het evenredig in rekening brengen van de verschillende inkomensbronnen bij belasting. Met betrekking tot de manier waarop de inkomsten besteed worden en de vaak voorkomende mattheuseffecten stelt het verslag voor een transparante inventaris op te maken van de overheidsuitgaven en na te gaan welke bevolkingsgroepen daarvan gebruik maken door de take-up en non-take-up van de gefinancierde infrastructuur en diensten meer systematisch te analyseren.
Tot slot wordt het belang van dialoog in de verf gezet. Het steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting gaf alvast het juiste voorbeeld met een divers overlegcomité – mensen in armoede en hun verenigingen en netwerken, terreinorganisaties, instellingen en wetenschappers namen deel. Ook de overheid dient dit te doen, zowel om draagvlak te creëren voor structurele maatregelen als om effectief armoede te bestrijden en de rechten van iedereen te realiseren.
Karel Pype, beleidsmedewerker Reset.Vlaanderen
Dit project draagt bij aan de volgende SDG’s :
