Hoe kan je de inzet van mensen en organisaties waarderen op een verbindende manier en tegelijk maximaal inzetten op duurzaamheid en een lokale economie? Door het ontwikkelen en ondersteunen van gemeenschapsmunten vond Muntuit een antwoord op die moeilijke uitdaging. “We zijn een sociale innovator en met onze projecten verbreden we de kijk op wat geld is en kan zijn. We laten lokaal of regionaal geld rollen om gemeenschappen te versterken en burgers te verbinden. De gemeenschapsmunten zijn hiervoor een belangrijk middel, maar geen doel op zich”, zegt Sander Van Parijs, verantwoordelijke voor team, netwerk en projecten bij Muntuit.
“De meeste munten starten experimenteel en blijven niet bestaan. Andere munten, zoals de Torekes in Gent bestaan al vrij lang”, vertelt Sander.
Op die laatste gaat hij wat dieper in om de voordelen van gemeenschapsmunten concreet te maken. “De Torekes bestaan al sinds 2010 en zijn een gemeenschapsmunt in de Gentse Rabotwijk. Het is ongetwijfeld een van de grootste succesverhalen. Daar zetten ze in op buren-, buurt- en milieuzorg. In de wijk kunnen mensen zich inzetten op de gemeenschappelijke stadsakker om Torekes te verdienen, die ze dan kunnen spenderen in het sociaal restaurant “het Toreke”, waar ook groenten van de stadsakker gebruikt worden. Als je de inzet van de mensen zou omrekenen naar voltijdse equivalenten (VTE), dan ging het op het hoogtepunt om 4,5 à 5 VTE aan vrijwillige inzet”, aldus Sander.
“Het mooie aan dit verhaal is dat Torekes erin slagen om mensen te bereiken die onbereikbaar geacht werden door de stadsambtenaren en middenveldorganisaties. We zien dat ook mensen van een etnisch-culturele minderheid, waar ook een taalproblematiek speelt, meedoen met het project. Op termijn kwam er een mooie balans tussen middenklassers en kansarmen. We stellen ook vast dat langdurig werklozen, waar veel mensen met heel wat vooroordelen en argwaan naar kijken, zich ook heel graag willen inzetten voor de buurt”, vertelt Sander.
“We stellen vast dat langdurig werklozen, waar veel mensen met heel wat vooroordelen en argwaan naar kijken, zich ook heel graag willen inzetten voor de buurt.”
Gulle gevers
“In volle vluchtelingencrisis ontstond een ander mooi voorbeeld in Roeselare, de Talento”, vervolgt Sander. “Door iemand te helpen, iets te organiseren of mee te werken aan een buurtfeest kon je Talento verdienen. Daar werden nieuwkomers ook gematcht met geboren en getogen Roeselarenaren en samen aan een praattafel gebracht. Door het feit dat elk van hen daarvoor een Talento ontving werden nieuwkomers meteen op dezelfde voet geplaatst en zorgde dat voor een gevoel van appreciatie en gelijkwaardigheid. Helaas is de Talento ondertussen opgedoekt, omdat het project iets te afhankelijk was van tijdelijke projectsubsidies.”
Ook bij Buurtijd, een ruilsysteem waar mensen uit de buurt beroep op elkaar kunnen doen, vallen mooie verhalen te rapen. “Daar zagen we op een bepaald moment dat bepaalde mensen zich vrijwillig inzetten zonder dat ze daarvoor beloond willen worden in de vorm van een gemeenschapsmunt. Buurtijd bedacht de oplossing van een giftenpot. Aanvankelijk dachten ze vooral dat mensen die het iets breder hebben munten in de giftenpot zouden steken, maar ook mensen in armoede gebruikten de giftenpot. Bij navraag getuigde een vrouw in armoede dat het de eerste keer in haar leven was dat ze iets kon doneren, in plaats van te ontvangen. Echte euro’s hebben de mensen nodig om hun boodschappen te kunnen doen en de huur te betalen, maar Buurtijd kunnen ze wel weggeven. Op die manier ontstaan nieuwe vormen van solidariteit en voelen mensen zich ook waardevol. Ook dat zien we als een groot voordeel van de gemeenschapsmunten.
“Ook mensen in armoede maken af en toe gebruik van de giftenpot. Het is voor hen een unieke kans om ook eens iets te kunnen doneren, in plaats van te ontvangen.”
De gemeenschapsmunten kunnen ook ingezet worden als beloning voor gewenst gedrag rond thema’s als klimaatverandering. Een mooi voorbeeld daarvan zijn de fietsdukaten in Bonheiden, waar de schoolgaande jeugd die met de fiets naar school gaat beloond werd met een dukaat, dat ze konden gebruiken op de lokale kermis. Op die manier steeg het aantal kinderen dat regelmatig met de fiets naar school kwam van 12% naar 65%. Zo kunnen we zaken waarderen die te weinig worden gewaardeerd om zo een positieve gedragsverandering te bekomen. De foorkramers krijgen 50% terug van de gemeente, de andere 50% sponsoren ze zelf en zien ze als engagement naar de samenleving. Maar uiteraard is het ook goede reclame, want uiteindelijk komen ook meer kinderen naar de kermis.
Investeer in omkadering
“Een van de belangrijkste zaken die we gaandeweg geleerd hebben, is dat we niet mogen verwachten dat alles vanzelf loopt, maar dat we moeten investeren in omkadering met de juiste mensen om alles in goede banen te leiden. Zo is Buurtijd bijvoorbeeld geïntegreerd in de werking van een lokale buurtwerking in Antwerpen Berchem, waar men Buurtijd gebruikt om mensen met elkaar te verbinden en sociale cohesie te bevorderen. Dat was sowieso de doelstelling van de vzw, de methodiek van Buurtijd is het middel om dat doel te bereiken. Eigenlijk is dat het ideale scenario”, vertelt Sander.
Ook bij andere munten varieert de rol die Muntuit speelt in de ontwikkeling en opvolging. “Zo zet een Brugse vzw haar schouders onder de Bryghia, de stadsmunt van Brugge. Daar spelen wij een eerder faciliterende en adviserende rol. Bij een munt als de Sengzen in Sint Niklaas – momenteel de grootste gemeenschapsmunt met zo’n 3500 gebruikers en 100 deelnemende handelaars – hebben we dan wel in opdracht van het lokaal bestuur de lancering uitgevoerd en hen begeleid.”
TransACTIE
Een experiment waar Sander naar uitkijkt is de lancering van de transACTIE-betaalapp dit najaar.
“Hiermee willen we een tegengewicht bieden aan de traditionele betaalapps, waarbij aan datamining gedaan wordt en een loopje wordt genomen met de privacy van de gebruikers”, zegt Sander. “Op die manier krijgen grote bedrijven heel veel informatie over aankopen. Door de verplichting voor alle handelszaken om een elektronische betaalmethode aan te bieden wordt die problematiek steeds groter.”
“Bovendien rekenen de traditionele apps vaak transactiekosten aan”, vervolgt Sander. “Zowel de politiek als maatschappij is zich amper bewust van de impact die dit heeft. Dat gaat telkens maar om een paar cent, maar als je alle transacties gaat optellen gaat dat over enorme bedragen die de maatschappij niet ten goede komen, maar terechtkomen bij de Worldline’s, Visa’s en Mastercards van deze wereld. In dat verband spreekt Brett Scott, een kritische antropoloog over een huwelijk tussen Big Tech en Big Finance, waardoor we die partijen in een ongelooflijke machtspositie plaatsen.”
De app wordt ontwikkeld samen met de Transformisten, Avansa Oost-Brabant en Happonomy en getest bij een tiental handelaars.
Sander: “We garanderen de privacy en doen niet aan datamining. Bovendien beperken we de transactiekosten tot het absolute minimum, we moeten er enkel voor zorgen dat de hosting en het platform betaald zijn. Een kleine marge schenken we aan het goede doel. Belangrijk is dat ook mensen die geen smartphone hebben kunnen deelnemen, alleen de handelszaak moet de app op de telefoon hebben. Met je telefoonnummer en een pincode kun je perfect de winkel binnenwandelen en toch betalen, ook zonder smartphone.”
“We hopen dat de app een lang leven beschoren is en verder kan gaan dan dit kleine experiment. We zijn wel realistisch: er zijn heel wat juridische obstakels, maar we willen alvast het publieke en politieke debat op gang brengen. Wie weet zetten we zo toch een duurzame verandering in gang”, besluit Sander.
