Duurzaam is niet per se rechtvaardig
De drie vakbonden zijn er inmiddels van overtuigd dat een transitie naar een duurzame economie noodzakelijk is. Die transitie verloopt echter niet per se rechtvaardig, ook niet in Vlaanderen. Ze is bijvoorbeeld asociaal wanneer de kosten van energie- en klimaatbeleid niet eerlijk verdeeld worden. In Vlaanderen worden grote of energie-intensieve bedrijven in belangrijke mate vrijgesteld van de kosten voor steun aan hernieuwbare energie om hun concurrentiepositie niet te ondermijnen. Het geld moet echter ergens vandaan komen. Op die manier dragen gezinnen en kleine bedrijven momenteel een buiten verhouding groot aandeel van die kosten. Aan de andere kant zien we ook dat het net voor een deel van de gezinnen moeilijker is om te genieten van de baten van de transitie. Zo zijn veel gebieden die geschikt zijn om windmolens op te zetten reeds in handen van grote energiespelers, wat het moeilijker maakt voor energiecoöperaties (die net inzetten op burgerparticipatie) om een voet aan de grond te krijgen.
“In Vlaanderen worden grote of energie-intensieve bedrijven in belangrijke mate vrijgesteld van de kosten voor steun aan hernieuwbare energie om hun concurrentiepositie niet te ondermijnen. Het geld moet echter ergens vandaan komen. Op die manier dragen gezinnen en kleine bedrijven momenteel een buiten verhouding groot aandeel van die kosten.”
In een transitie zijn er ook altijd verliezers: zo zullen bepaalde sectoren zich sterk moeten aanpassen willen ze een plaats hebben in een duurzame economie (denk bijvoorbeeld aan de automobielsector), andere activiteiten zullen dan weer verdwijnen (denk aan de petrochemie die moet hervormen richting een biogebaseerde economie). Als bedrijven zich te traag of te laat aanpassen, zullen ze verdrongen worden door nieuwe en innovatieve bedrijven. Voor werknemers betekent dit ofwel dat de jobinhoud flink kan veranderen, ofwel dat ze op zoek moeten naar een andere job. De omslag zal ook sterker te voelen zijn in sommige regio’s en veel minder in andere (denk aan het historische voorbeeld van de sluiting van de steenkoolmijnen in Limburg). Als vakbond zouden we hierdoor op de rem kunnen gaan staan, maar we doen dit bewust niet! De klimaatproblematiek treft immers iedereen. Vakbonden pleiten daarentegen voor een proactieve aanpak die leidt naar een begeleide transitie, die onder meer vorm krijgt via (sociaal) overleg. Vorming en opleiding zal in de economie van de toekomst steeds belangrijker worden. Ook moet gezorgd worden voor een goed sociaal vangnet voor werknemers die hun job verliezen.
“Veel gebieden die geschikt zijn om windmolens op te zetten, zijn reeds in handen van grote energiespelers, wat het moeilijker maakt voor energiecoöperaties (die net inzetten op burgerparticipatie) om een voet aan de grond te krijgen.”
Al deze zaken zullen we wellicht niet cadeau krijgen. Zowel voor een eerlijke verdeling van de kosten en voordelen van de transitie, als voor de extra begeleiding van werknemers naar een nieuwe of aangepaste job, en een sociale zekerheid die de veranderingen ondersteunt, zijn vakbonden cruciaal.
Vakbonden in overleg
Vakbonden zijn op verschillende niveaus aanwezig om deze duurzame en rechtvaardige transitie te realiseren. Op beleidsniveau zijn we bijvoorbeeld betrokken bij verschillende adviesraden zoals de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB), de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV), de Milieu- en Natuurraad en de Mobiliteitsraad. In deze adviesraden geven we samen met de werkgeversorganisaties advies over het beleid van de regeringen in ons land. Klimaatgerelateerd beleid komt aan bod in verschillende raden. In de SERV adviseren we bijvoorbeeld over de steun aan hernieuwbare energie of het energiebesparingsbeleid. We ondersteunen daarin beleid dat leidt naar energiebesparing in bedrijven en naar efficiënte steun aan hernieuwbare energie. De vakbonden vragen daarbij aandacht voor de negatieve effecten van een te hoge energiefactuur op kwetsbare gezinnen, en voor participatie van burgers in het energieverhaal. In de Mobiliteitsraad gaat het o.a. over een sociaal aanvaardbare slimme kilometerheffing, en in de Minaraad hebben we veel aandacht voor energiebesparing in gebouwen en het verband met luchtverontreiniging.
Onder het motto ‘samen kan je meer bereiken dan alleen’ zitten de vakbonden ook in heel wat organisaties waar het middenveld rond klimaat actief is. De Klimaatcoalitie, Arbeid en Milieu, Transitienetwerk Middenveld zijn er maar enkele van. Via deze weg willen we ook wegen op het beleid via overleg, acties, campagnes, en de uitrol van concrete projecten die bewijzen dat de combinatie sociaal en duurzaam werkt.
In een transitie zijn er ook altijd verliezers: bepaalde sectoren – zoals de automobielsector – zullen zich sterk moeten aanpassen willen ze een plaats hebben in een duurzame economie.
Transitie en werknemersparticipatie
Te vaak worden beslissingen binnen bedrijven over de hoofden van werknemers genomen. Nochtans staan werknemers met de voeten op de werkvloer en weten zij dus goed welke aanpassingen werken en welke niet. Hun input en ideeën zijn dus heel waardevol voor een bedrijf.
Thema’s als milieu, energie en mobiliteit zijn niet meteen de thema’s waar je aan denkt bij sociaal overleg in bedrijven. Toch zijn milieu- en andere aanpassingen succesvoller als ze binnen het bedrijf gedragen worden. Dat kan wanneer ideeën vanuit de werkvloer zelf worden meegenomen, wanneer voldoende aandacht wordt besteed aan de veiligheid en gezondheid van werknemers, en wanneer werknemers voldoende tijd en opleiding krijgen om zich aan de veranderingen aan te passen. Bovendien hangt het effect van maatregelen − zoals op het vlak van energie- of waterbesparing − deels samen de mate waarin werknemers hun gedrag op de werkvloer bijsturen. Werknemers informeren en hen zeggenschap geven is met andere woorden heel belangrijk. Vakbonden zijn voor meer werknemersparticipatie, werknemers willen immers mee beslissen over hun toekomst!
Thema’s als milieu, energie en mobiliteit zijn niet meteen de thema’s waar je aan denkt bij sociaal overleg in bedrijven. Toch zijn milieu- en andere aanpassingen succesvoller als ze binnen het bedrijf gedragen worden. Dat kan wanneer ideeën vanuit de werkvloer zelf worden meegenomen, wanneer voldoende aandacht wordt besteed aan de veiligheid en gezondheid van werknemers, en wanneer werknemers voldoende tijd en opleiding krijgen om zich aan de veranderingen aan te passen.
Om onze afgevaardigden en militanten te ondersteunen en mee te trekken in een klimaatpositief verhaal, werd het Intersyndicaal Milieu-initiatief − of kortweg ISMI − in het leven geroepen. Elke vakbond heeft een eigen milieuwerking waar we de kennis over de klimaatproblematiek vergroten, een mentaliteitswijziging nastreven en tot slot gedragsverandering en actie in bedrijven promoten. Dit doen we aan de hand van communicatie en sensibilisering, een helpdesk waar afgevaardigden en militanten terecht kunnen met vragen, en vormingen die zowel informeren als de tools aanreiken om praktisch aan de slag te gaan. We organiseren met de drie vakbonden ook een jaarlijkse studiedag rond verschillende klimaatthema’s zoals circulaire economie en duurzame mobiliteit. Deze thema’s leven duidelijk bij onze achterban, want onze studiedagen zijn steevast volzet!
Van informeren naar concrete actie op de werkvloer
Om de resultaten op de werkvloer te vergroten, startten we dit jaar met een lerend netwerk. We brengen een kleine groep geëngageerde afgevaardigden samen die onderling kennis en ervaring delen en ondersteunen hen met informatie en actiemodellen. Hoe gaat dat concreet in zijn werk? Bepaalde bedrijven zijn een voorbeeld in het realiseren van verduurzaming op de werkvloer en werken daarin goed samen met de vakbond, andere bedrijven staan daarentegen nog nergens of kaatsen alle voorstellen van de vakbond af als ‘onrealistisch’ of ‘te duur’. Of nog: ‘hoe overtuig je je eigen collega’s van verduurzaming?’ en ‘hoe ga je om met bedrijven die asociale veranderingen doorduwen omwille van vergroening?’. Door ervaringen en tips te delen van hoe we met deze drempels omgaan, kan in bedrijven waar het moeilijker gaat toch vooruitgang worden geboekt, en dit op een sociale manier. We hopen dat we met dit project onze ‘sleutels tot succes’ verder kunnen delen met onze achterban.
“Te vaak worden beslissingen binnen bedrijven over de hoofden van werknemers genomen. Nochtans staan werknemers met de voeten op de werkvloer en weten zij dus goed welke aanpassingen werken en welke niet.”
De toekomst
Onze inspanningen zijn niet voor niets. We merken wel degelijk dat we de laatste jaren meer vooruitgang boeken op vlak van klimaatbewustzijn binnen onze organisaties. Zo is het een belangrijk thema in onze congressen, en zijn er meer en meer afgevaardigden en militanten die zelf naar ons toe komen met concrete ideeën die ze willen realiseren binnen hun werkomgeving. Dat stemt ons hoopvol voor de toekomst!
Anneleen Demey, adviseur energie, milieu en mobiliteit ACLVB
