Skip to content
Home - Blog - Een circulaire economie zonder statiegeld is ondenkbaar

Een circulaire economie zonder statiegeld is ondenkbaar


In de toekomstige circulaire economie zal statiegeld een grote rol spelen. Vandaag wordt statiegeld voornamelijk gebruikt voor glazen bierflessen en ook voor kleine glazen flessen frisdrank en water in cafés en restaurants. Statiegeld op verpakkingen is de absolute ‘rockstar’ onder de afval-inzamelsystemen. Met statiegeld kunnen recyclagecijfers van tegen de 100% worden gerealiseerd (Duitsland haalt 98%) en kan het zwerfvuil in Vlaanderen met zo’n 40% in volume worden teruggedrongen, indien het ook zou worden toegepast op blikjes en plastic flesjes. Geen enkel ander systeem kan die claim maken.

“D.C. Leaks onthulde dat Coca-Cola plant actief te vechten tegen statiegeld en de circulaire economie”

Supermarktketens zoals Colruyt, bierfabrikanten zoals AB InBev en frisdrankgrootmachten zoals Coca-Cola zien liever geen statiegeld op plastic flesjes en blikjes. Maar toen (het aan Rusland gelinkte) hackerscollectief D.C. Leaks in 2015 de concrete lobbystrategie van Coca-Cola op straat gooide, waren zowel vriend als vijand onaangenaam verrast. Wat vooral in het oog springt is een zogenaamde ‘public policy risk matrix’ waarin bedreigingen staan uiteengezet op basis van impact en waarschijnlijkheid dat ze werkelijkheid worden. Onder de zaken waar Coca-Cola aangeeft actief tegen te lobbyen vinden we een aantal zaken terug die rechtstreeks verband houden met statiegeld en de circulaire economie. Het valt maar moeilijk te rijmen met dat ‘happiness-gevoel’ dat de marketingmachine van Coca-Cola zo graag bij de burgers wil opwekken.

Geen statiegeld in Vlaanderen

In Vlaanderen startte eind 2014 een discussie over de invoering van statiegeld. Minister Joke Schauvliege (CD&V) stelde daar voorstander van te zijn, maar kreeg weinig steun van de coalitiepartijen. Ook haar eigen administratie OVAM (Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij) was kritisch. Er werd een studie uitgevoerd naar de kostprijs van statiegeld waaruit bleek dat het systeem zichzelf kan financieren.

De Vlaamse regering besloot begin 2016 dat het zwerfvuil tegen 2022 met 20% in gewicht moet zijn verminderd. Maar de industrie kocht de invoering van statiegeld af. Ze investeerde 16,7 miljoen euro per jaar om allerlei strategieën tegen zwerfvuil te bedenken en te implementeren. Zolang het maar geen statiegeld is. In 2018 is geëvalueerd of deze strategieën tegen zwerfvuil voldoende vooruitgang boeken. Er zijn nog geen documenten gepubliceerd, maar uit gelekte stukken kan worden opgemaakt dat de netheid van Vlaanderen niet is verbeterd. Er is dan ook geen enkel zicht op het halen van de -20% zwerfvuil doelstelling.

Vrijdag 11 mei 2018 presenteerde Vlaams minister Schauvliege haar ‘Verpakkingsplan in de media, waarmee ze de afvalberg in Vlaanderen wil doen slinken. Het plan focust op meer recyclage van verpakkingen, een verbod op plastic zakjes, strengere straffen voor sluikstorters én stuurt aan op de invoering van statiegeld op blikjes en flessen. Het geld voor de maatregelen wordt geclaimd bij de producenten en de multinationals die deze verpakkingen gebruiken. Haar coalitiepartners van Open VLD en NV-A zijn niet enthousiast.

Minister Schauvliege kan wel rekenen op de steun van meer dan de helft van de Vlaamse steden en

gemeenten en bijna honderd Vlaamse bedrijven, verenigingen en stichtingen die zich de afgelopen maanden aansloten bij de Statiegeldalliantie. De aangesloten organisaties bundelen hun stem en vragen samen aan de Vlaamse overheid om in 2018 statiegeld in te voeren op alle plastic drankflesjes en blikjes. En de OVAM die in 2015 nog negatief reageerde, is inmiddels van standpunt veranderd.

Terwijl Vlaanderen treuzelt is de internationale trend onmiskenbaar positief. Statiegeld bestaat al in 40 landen wereldwijd, en recentelijk besloten de regeringen van Schotland, Engeland en Malta om ook statiegeld op plastic flesjes en blikjes in te voeren. Niet toevallig zijn dit allemaal landen en regio’s die aan de zee liggen en waar het leven met het water en het kusttoerisme een belangrijke rol spelen.

Image

“Terwijl Vlaanderen treuzelt is de internationale trend onmiskenbaar positief”

Plastic soep

De problematiek rond de plastic soep drukt iedereen, en zeker de bovenstaande regio’s, met de neus op de feiten. Bij een wetenschappelijke studie naar de zeebodem werden flessen, blikjes, plastic zakken en visnetten gevonden in de diepste troggen van de oceanen. In 41% van de gevallen betrof het plastic. Bij een andere studie werd bij meer dan 90% van de zeevogels plastics teruggevonden, terwijl dit nog ‘slechts’ 10% was in 1960. In iedere Vlaamse mossel die we eten zitten ook plastic deeltjes en in sommige delen van Vlaamse rivieren kunnen tienduizenden plastic deeltjes worden gevonden in slechts een handjevol sediment.

Als het gebruik van plastics in het huidige tempo blijft groeien, zal tegen 2050 ongeveer 20% van de olie voor plastics worden gebruikt (tegen 6% vandaag). Het maakt dan maar liefst 15% uit van het totale koolstofbudget als we de 2 °C opwarming van de aarde niet willen overschrijden. De belangrijkste toepassing van plastics zijn verpakkingen: 26% van alle plastics worden daarvoor gebruikt. Deze cijfers komen uit een rapport van de Ellen MacArthur Foundation getiteld The New Plastics Economy. Nog één belangrijk weetje uit hetzelfde rapport: als we niets doen aan de oorzaken van de plastic soep waar de laatste tijd zoveel over te doen is, dan zwemt er tegen 2050 meer plastic dan vis in de zee.

“Als we niets doen aan de oorzaken van de plastic soep waar de laatste tijd zoveel over te doen is, dan zwemt er tegen 2050 meer plastic dan vis in de zee.”

Volgens de Europese Commissie zijn meer dan de helft van de plastics in zee afkomstig van verpakkingen, waarvan een groot deel flessen zullen zijn. De enige manier om dit probleem op te lossen is door systemen in te zetten die verpakkingen gegarandeerd terugbrengen. Zonder statiegeld is er geen effectieve aanpak van de plastic soep. Dat bevestigde ook Europees Commissaris Frans Timmermans, nadat de Europese Commissie een reeks van maatregelen bekend maakte in het kader van de strijd tegen de plastic soep.

Kosten en baten

Wat zijn eigenlijk de kosten van de plastic soep of het zwerfvuil dat op het land ligt? Een zwerfvuilstudie uit 2017 becijferde dat de totale opruimkosten van het zwerfvuil jaarlijks 164 miljoen euro bedragen. Gemeenten betalen het grootste deel daarvan, namelijk 155 miljoen euro en hebben dus veel te winnen bij de invoering van statiegeld. Immers, ruim 40% van het volume van het zwerfvuil bestaat uit eenmalige drankverpakkingen. Studiewerk van het op zwerfvuil en statiegeld gespecialiseerde onderzoeksbureau Eunomia stelt dat er ook indirecte kosten aan verbonden zijn, die alleen al in Groot-Brittannië in de honderden miljoenen ponden lopen: veel meer dan de directe operationele kosten van het systeem.

De kost van het systeem zelf blijkt volgens de Vlaamse statiegeldstudie uit 2015 namelijk 77 miljoen euro te zijn en daar staan dan weer geschatte inkomsten van 82 miljoen euro tegenover. Dat statiegeld zou leiden tot prijsverhogingen is dan ook ongefundeerd.

De Vlaamse statiegeldstudie heeft niet onderzocht wat het effect van statiegeld is op de werkgelegenheid. Een ander onderzoek van het bovengenoemde Eunomia concludeerde dat Groot-Brittannië netto tussen de 3.000 en 4.300 voltijdse jobs te winnen heeft bij de invoering van statiegeld. Het gaat dan om jobs bij de inzameling, logistiek en verwerking van het afval. Het gaat om jobs in supermarkten en bij het beheer en het onderhoud van het statiegeldsysteem. En het gaat om indirecte jobs die worden gecreëerd ten gevolge van de extra economische activiteit.

“Uit onderzoek bleek dat Groot-Brittannië netto tussen de 3.000 en 4.300 voltijdse jobs te winnen heeft bij de invoering van statiegeld.”

Geen circulaire economie zonder statiegeld

In een circulaire economie draait alles om het weer terugbrengen van de grondstoffen in de economie. Het zwerfvuil op straat en de plastic soep problematiek is een ernstig gevolg van een systeemfout. De overheden sturen het gedrag van burgers en bedrijven op dit moment op een nogal naïeve manier en besteden nog altijd nodeloos veel geld aan communicatie en sensibilisering.

Wereldwijd zijn er vele tientallen studies uitgevoerd naar statiegeld en de acceptatie ervan onder de bevolking. De resultaten zijn telkens dezelfde: 70-80% van de mensen is akkoord met de invoering van statiegeld om het zwerfvuil te bestrijden. Dat werd onlangs nog eens bevestigd door een enquête van onderzoeksbureau GfK waarin 82% van de Belgen haar steun uitsprak voor statiegeld.

Statiegeld is goed voor het milieu, goed voor de werkgelegenheid en de werkelijke kosten ervan vallen eerder positief dan negatief uit. Het roept de vraag op wie precies Vlaanderen bestuurt nu het systeem nog altijd niet is ingevoerd.

Image

Rob Buurman
directeur Recycling Netwerk Benelux