Skip to content
Home - Kennislabo - Werknemers als hefboom voor een circulaire economie

Werknemers als hefboom voor een circulaire economie

De afgelopen twee jaren hebben milieubewegingen en vakbonden samen de Vlaamse industriële transitie onder de loep genomen, in het kader van het Europees gefinancierde project “Werknemers als hefboom voor een circulaire economie”.

De leerlessen uit het project hebben we in de brochure “Vlaamse industrie op weg naar circulariteit. Vakbonden mee aan zet?” gebundeld.

Op de slotconferentie van het project presenteerden Bond Beter Leefmilieu, Reset.Vlaanderen en IndustriAll deze brochure, en gingen vakbonden en werkgevers met elkaar in debat over een eerlijke industriële transitie.

Het project “Werknemers als hefboom voor een circulaire economie” is een initiatief van Reset.Vlaanderen, Bond Beter Leefmilieu en IndustriAll Europe. Samen met de Vlaamse vakbondscentrales ABVV Metaal, Algemene Centrale ABVV, ACV BIE en ACV Metea verdiepten we ons in de toekomstperspectieven voor de industrie, én de rol die vakbonden in de transitie kunnen opnemen. De focus lag op chemie en metaal, gezien het grote belang van deze sectoren voor de Vlaamse economie. We hebben veel informatie uitgewisseld tijdens een reeks workshops, en hebben ook inspiratie geput uit uitwisselingen met vakbonden in andere Europese landen. 

Tijdens het project hebben we de industriële transitie vanuit het perspectief van de Vlaamse werknemers benaderd. Hoe kan de Vlaamse industrie klimaatneutraal worden? Wat zijn de kansen en gevaren voor de werknemers? Hoe kunnen we een succesvolle klimaattransitie combineren met duurzame tewerkstelling op lange termijn? En welke rol kunnen werknemers en vakbonden opnemen in de transitie?

Na afloop van het project kunnen we een aantal heldere conclusies trekken:

  • Het is opvallend hoe snel het debat rond de industriële transitie de afgelopen jaren geëvolueerd is, in heel Europa, en zeker ook bij de vakbond. Ook in Vlaanderen lijkt de groene industriële transitie intussen gestart. Een aantal industriële bedrijven is concrete stappen aan het zetten voor de klimaattransitie, bijvoorbeeld met nieuwe investeringen om de uitstoot van de productie drastisch te verminderen. Met zijn lange traditie van industriële regio in het hart van Europa heeft Vlaanderen ook heel wat troeven in handen om te pionieren in de creatie van een klimaatneutrale, circulaire industrie.
  • Toch is er nog bijzonder veel onduidelijkheid over de richting die onze Vlaamse industrie moet inslaan. Om de kritische massa van bedrijven mee te krijgen, is doortastend beleid nodig en een strategische visie op de toekomst van de industrie. Op alle niveaus moeten er transitieplannen komen. Zulke plannen zijn onder meer noodzakelijk om werknemers en vakbonden houvast te bieden, en om draagvlak te creëren voor de complexe transitie die op hen afkomt.
  • Sociaal-economische aspecten blijven vooralsnog zwaar onderbelicht in de discussies rond de industriële transitie. Zo is het beleid dat de Vlaamse Regering momenteel voor de industriële transitie aan het uitwerken is (de zogeheten Klimaatsprong Industrie), voornamelijk gericht op technologische oplossingen en op het faciliteren van investeringen door bedrijven. Dat is zeker belangrijk, maar de creatie van duurzame tewerkstelling en het voorbereiden van de werknemers op de skills van de toekomst, zouden even belangrijke speerpunten van het beleid moeten worden. 
  • Terwijl de beschikbare studies stellen dat een circulair gebruik van grondstoffen cruciaal is om onze industrie klimaatneutraal te maken, stellen we vast dat de meeste langetermijnklimaatplannen van onze grote energie-intensieve bedrijven uitgaan van een erg grote energievraag en weinig rekening houden met de principes van de circulaire economie. De essentie van het businessmodel van deze bedrijven is nu eenmaal de productie van basismaterialen (zoals staal en basischemicaliën) op basis van nieuw ontgonnen grondstoffen. Gezien de hoge energie-input kunnen we vragen stellen bij de haalbaarheid van dergelijke klimaatplannen. We zijn er ook van overtuigd dat, om de circulaire transitie te realiseren, de focus best kan verschuiven naar het creëren van nieuwe circulaire waardeketens en dat we de industriële transitie meer op het niveau van industriële clusters moeten bekijken.
  • Een centrale vraag van ons project was welke rol vakbonden kunnen opnemen in de transitie naar een klimaatneutrale industrie. Aan het einde van de brochure doen we hiervoor een aantal concrete suggesties, op basis van onder meer de gesprekken met vakbonden die we tijdens het project gevoerd hebben. Het meest tot de verbeelding sprekende voorbeeld is de Nederlandse vakbond FNV, die in het dossier over de vergroening van de staalfabriek Tata Steel het debat helemaal naar zich toe wist te trekken en een sociaal contract rond de transitie opstelt. Een studie van de KU Leuven over dit thema bespreekt een aantal andere concrete voorbeelden, maar geeft ook aan dat de context juist moet zitten vooraleer een vakbond een significante invloed kan hebben op de decarbonisatieprocessen op sectoraal- en bedrijfsniveau. Om deze suggesties in de praktijk om te zetten, is er dus nog een lange weg af te leggen. We zijn hoopvol dat we met dit project een belangrijke bijdrage leveren aan het debat over de rechtvaardige industriële transitie in Vlaanderen.
Het meest tot de verbeelding sprekende voorbeeld dat naar voor kwam uit het project is de Nederlandse vakbond FNV, die in het dossier over de vergroening van de staalfabriek Tata Steel het debat helemaal naar zich toe wist te trekken en een sociaal contract rond de transitie opstelt. © Joost J. Bakker

De energiecrisis toont duidelijk aan dat het status quo geen optie is voor onze industrie. De Vlaamse overheid moet dringend een ambitieus beleidskader opstellen om te vermijden dat onze industrie achteropraakt ten opzichte van de buurlanden, waar wel ambitieus klimaatbeleid in de steigers staat. Belangrijk is ook dat de industriële transitie sociaal-rechtvaardig en inclusief verloopt. Een rechtvaardige transitie vereist dat de transitieplannen in nauw overleg met alle betrokkenen tot stand komen, en op een structurele manier verankerd worden in het sociaal overleg. Een plan voor duurzame werkgelegenheid, met plannen voor de uitbouw van volwaardige circulaire waardeketens, moet integraal deel uitmaken van de plannen van de Vlaamse regering. 

Vlaamse industrie op weg naar circulariteit

Vakbonden mee aan zet?

Vlaams minister van Economie, Innovatie, Werk en Sociale Economie Jo Brouns (cd&v) verzorgde het welkomstwoord op de slotconferentie van het project.

Vertalingen brochure

ENG: “Industry on the road to circularity. Will trade-unions join in? The example of the Flemish industry

FR: “L’industrie évolue versla circularité. Les syndicats, sont-ils dans le coup? L’exemple de l’industrie flamande

DE: “Industrie auf dem Weg zur Kreislaufwirtschaft. Werden die Gewerkschaften mitmachen?
Das Beispiel der flämischen Industrie

Meer achtergrondinformatie en enkele voorbeelden:

  • IndustriALL Europe wil transitie naar een circulaire metaalsector

    IndustriALL Europe wil transitie naar een circulaire metaalsector

    IndustriALL Europe, de Europese industrievakbond, zet sterk in op het promoten van een circulaire economie en wil Europa hierin engageren. Circulaire economie heeft een erg… Lees meer

  • Hoe vakbonden in heel Europa aan de kar trekken voor een groene industriële revolutie

    Hoe vakbonden in heel Europa aan de kar trekken voor een groene industriële revolutie

    De komende drie decennia staat de industrie in heel Europa voor een grote uitdaging: hoe maken we de sprong naar een klimaatneutrale en circulaire toekomst?… Lees meer

  • Werknemers als hefboom voor een circulaire economie

    Werknemers als hefboom voor een circulaire economie

    Reset.Vlaanderen mocht de laatste maanden enkele nieuwe gezichten verwelkomen. Een van hen is Han Van Noten. Han is sinds kort aan de slag als projectmedewerker.… Lees meer

Dit project draagt bij aan de volgende SDG’s :