Vrijdag 17 maart was beleidsmedewerker Karel Pype te gast in het Vlaams Parlement (Commissie Vlaams Energie- en Klimaatplan) voor een hoorzitting rond klimaatadaptatie. Hier gaven we vanuit Reset.Vlaanderen een korte toelichting over klimaatadaptatie en sociale rechtvaardigheid in Vlaanderen: welke groepen zijn het meest kwetsbaar voor de klimaatcrisis? Houdt het Vlaams klimaatadaptatieplan hier genoeg rekening mee? En wat zijn hefbomen om sociale rechtvaardigheid meer mee te nemen? Lees hieronder de belangrijkste kernpunten.
Het Vlaams Energie- en Klimaatplan (VEKP) 2021-2030 vormt de basis voor het Vlaams energie- en klimaatbeleid voor de periode 2021-2030. In maart 2022 richtte het Vlaams Parlement een commissie Vlaams Energie- en Klimaatplan op, die zich buigt over de door de Vlaamse Regering goedgekeurde visienota’s over energie- en klimaatbeleid en over de opvolging van het VEKP. Door de opwarming van de aarde en de wijziging van het klimaat zullen maatregelen nodig zijn om met deze wijziging om te gaan, de zogenaamde klimaatadaptatie. Over deze klimaatadaptatie hielden de leden van de commissie een hoorzitting op vrijdag 17 maart.
Wanneer we over sociale rechtvaardigheid en klimaatadaptatie spreken, is de eerste vraag die we ons moeten stellen: welke groepen zijn het meest kwetsbaar voor de gevolgen van de klimaatcrisis? Hieronder vallen ouderen, kinderen en jongeren, mensen die lijden aan chronische en ernstige ziekten, mensen met een handicap, lagere inkomensgroepen, etnische minderheden, werknemers in bepaalde sectoren en meer. Voor de hoorzitting besloten we ons te concentreren op twee groepen: mensen in armoede en werknemers.
Factoren die klimaatkwetsbaarheid bepalen, kun je onderverdelen in drie groepen: blootstelling, gevoeligheid en weerbaarheid. Wanneer we spreken over blootstelling, gaat het vaak over de woonsituatie van bijvoorbeeld mensen in armoede. Zo wonen armere groepen vaak in een minder gezonde omgeving, met meer lucht- en geluidsoverlast en met minder toegang tot natuur. Bovendien zijn hun woningen minder goed bestand tegen temperatuurwisselingen. Gevoeligheid gaat dan weer over de gezondheidssituatie en socio-economische positie. Zo blijkt een heel aantal ziekten die meer voorkomen bij mensen in armoede en etnische minderheden, zoals astma, diabetes en obesitas, het risico op gezondheidsschade door luchtvervuiling te vergroten. Tot slot zegt weerbaarheid iets over de mogelijkheid om zich te beschermen. Het kapitaal is vaak niet voorhanden om zich te beschermen en bovendien is het beleid vaak te weinig gericht op juist deze kwetsbare groepen.
Ook weten we dat de klimaatcrisis, als er niet goed mee omgegaan wordt, een grote impact zal hebben op werknemers in verschillende sectoren: productiviteitsverlies in de landbouw, toegenomen druk op de gezondheidszorg en de hulpdiensten, bevoorradingsproblemen in de industrie, schade aan de infrastructuur in de energie- en transportsector, verandering in aantrekkelijkheid en gedrag in het toerisme, toegenomen kosten en risico’s in verzekeringen, enz. Bovendien zullen verschillende extreme weersomstandigheden ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid en de veiligheid van de werknemers (bijvoorbeeld hogere risico’s voor werknemers tijdens hittegolven en andere extreme gebeurtenissen). Hier zoomden we ook nog eens extra in op de zorgsector en onze gids ‘Klimaatadaptatie in de Zorg’.
Het is duidelijk: verschillende groepen in de samenleving ondervinden sterke ongelijke gevolgen van de klimaatcrisis, en het beleid dient rekening te houden met deze ongelijke gevolgen. Maar, hoe sociaal rechtvaardig is het klimaatadaptatiebeleid van Vlaanderen nu eigenlijk? Dit kan getest worden aan de hand van de Adaptation Justice Index, een index die gebruikt kan worden om klimaatadaptatiestrategieën en -plannen in verschillende maatschappelijke contexten en op verschillende bestuursniveaus te analyseren en te vergelijken.
De beste maatregel om zowel de klimaatcrisis zelf tegen te gaan als mensen in armoede te beschermen tegen de gevolgen ervan blijft het inzetten op sociale en energievriendelijke huisvesting
Een adaptatiebeleid dat rekening houdt met rechtvaardigheid, houdt zich volgens deze index aan de volgende principes: het vaststellen van de samenstelling van de kwetsbare groepen die waarschijnlijk zullen worden getroffen (erkenningsrechtvaardigheid), het betrekken van de gemeenschappen die het meest waarschijnlijk zullen worden getroffen bij het ontwikkelen en plannen van activiteiten in verband met aanpassing (procedurele rechtvaardigheid), en het beoordelen van de mogelijke negatieve gevolgen van klimaatverandering voor kwetsbare groepen en het vaststellen van gerichte adaptatiemaatregelen om de kwetsbaarheid aan te pakken (distributieve rechtvaardigheid). Een goede kans om de parlementsleden nog eens vertrouwd te maken met een brede benadering van klimaatrechtvaardigheid. Nu is het aan hen deze toe te passen op het Vlaams klimaatadaptatiebeleid.
Tot slot hamerden we nogmaals op de beste maatregel om zowel de klimaatcrisis zelf tegen te gaan (klimaatmitigatie) als mensen in armoede te beschermen tegen de gevolgen ervan (klimaatadaptatie), namelijk inzetten op sociale en energievriendelijke huisvesting. Bij Reset.Vlaanderen geloven we namelijk dat wonen de motor van de transitie kan zijn. Meer ideeën kan je terugvinden in de visietekst die we publiceerden met Oikos Denktank en SAM (Steunpunt Mens en Samenleving). Daarnaast gaven we nog enkele tips en hefbomen mee voor werknemers aan de hand van ‘Een gids voor vakbonden: aanpassing aan de klimaatverandering en de arbeidsmarkt’ (ETUC).
Je kan de hoorzitting hier herbekijken, met vanaf 1:00:20 de toelichting van Reset.Vlaanderen
