A&M sprak Geert Janssens, hoofdeconoom bij ETION, over waardegericht en participatief ondernemen: wat houdt die manier van ondernemen in en hoe staan bedrijven tegenover duurzaamheid?
Welk soort organisatie is ETION?
“Wij zijn een inspirerend netwerk voor ondernemers en bedrijfsleiders dat zich richt op thema’s zoals duurzaam ondernemen, verantwoord ondernemen en ethisch ondernemen. Onze doelstelling is een inspirerend verhaal brengen, het motiveren van en een klankbord zijn voor ondernemers. Dat doen we bijvoorbeeld via onze peergroepen, rondetafels, waar ondernemers ervaringen met elkaar kunnen uitwisselen. De kracht van ETION is dat we onze kennis en ervaring op een zeer laagdrempelig en vertrouwelijk niveau kunnen brengen. We laten ondernemers die met bepaalde problemen en vraagstukken zitten met elkaar in vertrouwen hierover spreken. Onze leden zijn hoofdzakelijk bedrijfsleiders, ondernemers en eigenaars van bedrijven. Maar ook managers, CEO’s, CFO’s en HR managers zijn prominent aanwezig. De meeste deelnemers zijn kleinere ondernemingen, maar ook grotere bedrijven, zelfstandigen en coöperaties mogen we tot onze leden rekenen. Iedereen is welkom onder de voorwaarde dat ze natuurlijk ons netwerk en onze waarden respecteren.”
Waardegericht ondernemerschap is een van de zaken waar jullie rond werken. Wat is dat precies?
“Elke onderneming zal vroeg of laat in aanraking komen met haar waarden of het nu gaat over participatief ondernemen, corporate governance of duurzaam ondernemen. Waarden zijn de fundamenten. Als het daar niet goed zit dan rijdt men zich vast. Jongeren vragen ook steeds vaker naar de waarden van de onderneming. Je kan bonussen invoeren, mensen aandeelhouder maken, spreken over inspraak enzovoort. Maar als je waarden niet juist zitten is dat eigenlijk allemaal cosmetica. Dat is de essentie van waardengericht ondernemen.”
“Mensen laten participeren heeft een gunstige invloed op de lange termijn. Het behoedt werknemers voor een burn-out of bore-out” – GEERT JANSSENS, HOOFDECONOOM ETION
Ook op participatief ondernemen zetten jullie in. Hoe zien jullie dit?
“We starten van de vraag: “Hoe kan ik mensen op hun eigen domein meer inspraak geven?” Zij die het werk elke dag uitvoeren weten het beste hoe iets moet uitgevoerd worden. Zij kunnen meedenken over hoe zij hun job efficiënter kunnen uitvoeren of interessanter en duurzamer maken. Mensen laten participeren heeft een gunstige invloed op de lange termijn. Het behoedt werknemers voor een burn-out of bore-out. Er is eigenlijk niemand in een organisatie die niet mee kan beslissen en die geen nuttige inbreng kan hebben.”
Zijn er bepaalde drempels waar bedrijven tegenaan lopen om participatief ondernemen te implementeren in hun bedrijf?
“Als een kmo van een heel hiërarchische manier van werken naar een meer gedecentraliseerde, vlakke organisatiestructuur, met meer inspraak wil omschakelen, hebben ze vaak schrik dat mensen hun verantwoordelijkheden niet gaan opnemen en de kantjes er zullen vanaf lopen. Het is ook een verhaal van verworven rechten. Je moet zorgen voor een goed verhaal waarbij iedereen betrokken is, zodanig dat bijvoorbeeld een bonus die het ene jaar wel gegeven wordt, maar het jaar erna niet, niet zomaar wordt gezien als een verworven recht. Zolang er goede afspraken gemaakt worden en iedereen betrokken is zal men niet redeneren in termen van verworven rechten, maar ervoor zorgen dat alles goed loopt en nadenken over hoe het beter kan. Het abstracte niveau van meting en resultaatbepaling maakt ook dat er een drempel is om participatief ondernemen toe te passen.”
Zie je dat er uit participatief ondernemen financieel resultaat wordt behaald?
“Er zijn geen harde cijfers van, maar een grote meta-studie van Orlitsky, had alle studies die hierover gevoerd waren samengelegd en het globale effect onderzocht. De resultaten wijzen uit dat er positieve effecten zijn.
Het mensbeeld is een voorwaarde voor dit succes. Als je uitgaat van mensen die niet te vertrouwen zijn en dat ze de verantwoordelijkheid die ze krijgen gaan misbruiken, moet je niet beginnen aan participatief ondernemen. Schakel eerst eens terug naar je waarden. Besluit voor jezelf dat het mogelijk is mensen te empoweren en te vertrouwen. Want mensen hebben een moreel kompas dat je desnoods kan aanscherpen.
De mens is ook een kuddedier, wat kan leiden tot een positieve manier van sociale controle. Al kan het ook iets heel gevaarlijk zijn. In financiële markten bijvoorbeeld is kuddegedrag dodelijk en leidt het van het ene debacle naar het andere.”
“In de disruptieve omgeving van vandaag is een zelfsturend verhaal vaak noodzakelijk om iedereen op tijd mee te krijgen in een omschakeling”
Jullie brengen dat verhaal naar de bedrijfsleiding waarna zij het vertalen naar hun werknemers. Krijgen zij hun werknemers gemakkelijk mee in dit verhaal?
“Het zit niet echt in onze cultuur om open te staan voor aandeelhouderschap en ondernemerschap. We hebben een aantal gevallen gezien van bedrijven die geëvolueerd zijn van een zeer hiërarchisch georganiseerde structuur naar een zeer sterk gedecentraliseerde structuur. Dan loop je de kans dat een aantal mensen in dat bedrijf niet echt goed functioneren binnen die nieuwe organisatiestructuur. In een groot bedrijf kan je die mensen nog een job geven waar ze zich nog in kunnen thuisvoelen. In een zeer klein bedrijf is dat moeilijker. Als je uit een groep van 10 mensen 2 personen hebt die zich buiten die groep stellen is dat vervelend. Je kan hen gewoon op straat zetten, maar je kan hen natuurlijk ook helpen zoeken naar een andere job en hen helpen bij sollicitaties.
In de disruptieve omgeving van vandaag is een zelfsturend verhaal vaak noodzakelijk om iedereen op tijd mee te krijgen in een omschakeling.”
Vinden jullie dat er een soort bedrijfsstructuur moet zijn die top-down gericht is of willen jullie overal een meer horizontale bedrijfsstructuur?
“Er moet volgens ons nog steeds een zekere top-downstructuur aanwezig blijven, anders kun je de zaken niet efficiënt organiseren. Al willen we wel zoveel mogelijk en waar mogelijk decentraliseren. In de houtsector bijvoorbeeld kan men het product standaardiseren, maar je kan het product ook in teams laten maken. De zinvolheid van het werk kan daar ook enorm door toenemen. Maar ook dat zal niet overal kunnen, we komen een beetje terug uit een wereld van taylorisme waar alles opgeknipt is. Een stuk door technologie, maar ook door het feit dat de klantgerichtheid veel belangrijker is geworden. En om aan die klantgerichtheid te kunnen voldoen moeten we uit dat gestandaardiseerd denken kunnen komen. Mensen moeten zelf verantwoordelijkheid krijgen en kunnen bijsturen of input geven waar nodig.”
“We zullen voor een eerlijke verdeling moeten zorgen, want vandaag is er een grote groep mensen die het gevoel heeft dat ze er niet meer bijhoort. Als we dit niet op een rechtvaardige manier aanpakken, zullen we ook hier Trumps aan de macht krijgen”
Jullie zetten ook in op de bredere milieuproblematiek. Is dat iets waar jullie al een langere tijd mee bezig zijn of is dat eerder een recente evolutie?
“Een jaar of 4 geleden schreven we een nota rond ecomodernisme, wat niet iedereen in dank heeft afgenomen. Ecomodernisten zijn een groep mensen die beweren dat het klimaatprobleem kan opgelost worden aan de hand van technologie. Natuurlijk speelt technologie een grote rol. Maar tweederde van de weg die we nu moeten afleggen heeft te maken met gedragsverandering. Dat zeggen ook alle klimaatexperts.
Mijn conclusie in het artikel was dat er minstens Europees, maar liefst wereldwijd een CO2-taks moet komen. Als je de kosten van onze consumptie en productie effectief in rekening wil brengen is dat de enige oplossing. Helaas zal geen enkele partij het wagen om een CO² taks op tafel te leggen.”
“Er moet minstens Europees, maar liefst wereldwijd een CO2-taks moet komen. Als je de kosten van onze consumptie en productie effectief in rekening wil brengen is dat de enige oplossing. Helaas zal geen enkele partij het wagen om een CO² taks op tafel te leggen.”
“Hoe die er dan precies zou moeten uitzien is een discussie waar wetenschappers niet uitraken. De CO² taks zal in ieder geval dynamisch moeten zijn. Als men de prijs niet laat variëren in functie van vraag en aanbod is het een heel bot instrument waarbij ofwel de prijs te hoog ofwel te laag zal liggen. We zullen voor een eerlijke verdeling moeten zorgen, want vandaag is er een grote groep mensen die het gevoel heeft dat ze er niet meer bijhoort. Als we dit niet op een rechtvaardige manier aanpakken, zullen we ook hier Trumps aan de macht krijgen.”
We horen vaak dat één van de grootste drempels voor het investeren in milieubeschermende maatregelen het korte termijn business model is van veel bedrijven. Merken jullie hier ook iets van in jullie netwerk?
“Voor een stuk is dat zeker waar. Het probleem voor bedrijven is dat de omgeving vandaag zo snel verandert dat 5 jaar al een lange termijn is. Ondanks het feit, en daar hameren we ook op, dat de kost van het investeren nog nooit zo laag geweest is. Financiële managers in ondernemingen werken vandaag nog altijd met rentevoeten aan 15% van 20-30 jaar geleden. Eigenlijk ligt die voet vandaag maar op 5% of minder. Tegenwoordig is een terugverdientijd van 3 jaar in de berekening nog altijd prominent aanwezig. Ik ken heel veel ondernemers die zeggen dat alles wat op langer dan 3 jaar tijd terugverdiend is, niet eens bekeken wordt. Maar voor duurzaamheidsmaatregelen is die lange termijn soms te lang en dat is een probleem. De parameters van vandaag zitten niet juist. Als we die niet aanpassen moeten we second best maatregelen nemen. Het beste blijft nog altijd een CO²-taks en emissierechten aanpassen, of een combinatie van beide systemen. Third best is wat we nu aan het doen zijn, namelijk hier een daar wat kleine maatregelen, maar zonder dat daar echt een langetermijnvisie achter zit. Dan ben je eigenlijk de fout van het verleden aan het remediëren. Als we zo blijven verder werken gaan we nergens komen.”
Volgens onder andere Kate Raworth kan onze economie niet blijven groeien. Is dat ook jullie analyse?
“Ik denk dat het onvermijdelijk is dat we blijven groeien. Elke technologische vooruitgang creëert productiviteitswinsten, wat op zich groei is. Maar we gaan de baten van die groei anders moeten verdelen. Er zullen enorm veel jobs gecreëerd worden, maar dat zal niet altijd het werk zijn dat in de markteconomie de waardering krijgt die ze zou moeten krijgen. Door de automatisering zal er ook veel arbeid wegvallen. De taken die veel waardering gaan krijgen zijn taken in de wat ik de quintaire sector noem: de sector van het menselijk contact. Dat is het enige wat wij binnenkort nog beter kunnen dan de computer. We zullen minder uren werken en vrije tijd zal in de plaats komen van pure groei. We zien dat de prijs van vrije tijd elk jaar stijgt. De groei zal dus niet meer via arbeid verdeeld worden, maar op andere manieren.”
Interview:
Sarah Boutens, stagiaire A&M
Thijs Calu, educatief medewerker A&M
