Het kan warm zijn op de werkvloer. Zo warm dat hitte als beroepsrisico geclassificeerd kan worden. Traditioneel gezien worden enkele sectoren daar al lang mee geconfronteerd – zoals de warmte-genererende industrieën of sectoren waar buitenwerk de norm is, denk aan de landbouw. De laatste decennia is dit gevaar echter uitgebreid. De huidige verandering in klimaat brengt grote risico’s voor de gezondheid met zich mee, in het bijzonder voor werknemers. Aangezien klimaatverandering het aantal warme dagen en hun intensiteit vermenigvuldigt en de zomerperiode vergroot, wordt een grotere verscheidenheid aan beroepen mogelijk blootgesteld aan hitte.
Door de klimaatverandering wordt eens steeds grotere verscheidenheid aan beroepen mogelijk blootgesteld aan hitte.
Het Europees Vakbondsinstituut (ETUI) pleit dan ook voor de volledige maatschappelijke erkenning van hittegolven als escalerend beroepsrisico. Bovendien is interventie om de impact van hitte op sterfte radicaal te verminderen essentieel voor de bescherming van werknemers.
Een recente studie van ETUI onderzoekt ‘de impact van hitte en hittegolven op de gezondheid, veiligheid, en het welzijn van werknemers, en op sociale ongelijkheden.’ Hieronder vatten we de belangrijkste bevindingen samen.
DE GEZONDHEIDSEFFECTEN VAN DE KLIMAATVERANDERING
De klimaatcrisis is geen vrees van de toekomst meer. De gevolgen voor de gezondheid zijn groot: in 2003 lieten in 12 Europese landen bijna 70.000 mensen het leven ten gevolge van een hittegolf, ook in 2020 stierven er op de warmste dagen in België meer dan 400 mensen per dag aan de hitte. In België worden bij een hittegolf naar schatting dagelijks 2000 mensen extra in het ziekenhuis opgenomen.Volgens het onderzoek van ETUI is de impact van hitte op de menselijke gezondheid veelzijdig, en gaat deze verder dan acute hitte-aandoeningen – zoals potentieel dodelijke hitteberoertes. Cardiovasculaire, respiratoire en andere acute ziektes worden verergerd door de warmte, en ook de reproductieve gezondheid lijdt eronder. Bovendien is er een toename van de letselgerelateerde sterfgevallen.
“In België worden bij een hittegolf naar schatting dagelijks 2000 mensen extra in het ziekenhuis opgenomen.”
HITTE ALS BEROEPSRISICO
De erkenning van en het doeltreffend optreden tegen dit risico is van cruciaal belang om werknemers te beschermen. Dit geldt zeker voor werknemers in een onzekere positie – zoals de werknemers zonder vakbondsvertegenwoordiging of werknemers die te maken hebben met steeds veeleisender jobs. Bovendien zorgt de grote hittebelasting niet alleen voor minder gezonde, maar ook voor minder productieve werknemers. Met andere woorden, voor zowel werknemer als werkgever is het belangrijk proactief om te gaan met deze uitdagingen.
ADAPTATIEBELEID
Op de COP26, de meest recente klimaattop in Glasgow, werd het belang van adaptatie ten opzichte van mitigatie door verscheidene belanghebbenden in de verf gezet. Naast mitigatie, die dient om een halt toe te roepen aan de klimaatcrisis, zal adaptatie meer de effecten van de klimaatcrisis aanpakken. Dit geldt ook voor hittegolven als beroepsgevaar: naast een beleid dat de verdere opwarming van de aarde dient tegen te gaan, moeten we ons ook voorbereiden op en aanpassen aan de reeds voelbare gevolgen van deze evolutie.
Opvallend is dat hittebelasting al langer erkend wordt als volksgezondheidsprobleem. Sinds de zomer van 2003 wordt dit omgezet in concreet klimaatadaptatiebeleid – zo wordt de stedelijke oppervlakte ‘vergroend’, en private en publieke gebouwen beter voorzien voor de warmte. Ook hebben de meeste EU-lidstaten nationale actieplannen voor hitte ontwikkeld – in België is dat sinds 2005 het nationale ozon- en hitteplan.
Ook vanuit de Europese Commissie krijgt adaptatie meer en meer aandacht. Zo bevordert de nieuwe EU-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering actie van de lidstaten met betrekking tot adaptatie. Aanpassingen op de werkvloer om blootstelling aan hitte te voorkomen past ook in deze strategie, met het strategisch kader voor de veiligheid en gezondheid op het werk van de Europese Commissie als steunpilaar. Dit kader heeft ondermeer als doel de beschermingsnormen voor werknemers te actualiseren en traditionele en nieuwe werkgerelateerde risico’s aan te pakken.
Helaas ontbreken hier nog te vaak specifieke richtlijnen en actieplannen voor de bescherming van werknemers. Volgens een studie uitgevoerd voor de EU hebben alleen Duitsland en Nederland een dergelijk plan. Ondanks het toenemende bewijs voor de nood aan preventief management op het gebied van gezondheid en veiligheid op het werk met betrekking tot hitte, en de toegenomen aandacht van de sociale partners hieromtrent, is dit tot de dag van vandaag nog geen verplichting.
“In de huidige strategieën van de Europese Commissie ontbreken helaas nog te vaak specifieke richtlijnen en actieplannen voor de bescherming van werknemers”.
AANBEVELINGEN
De studie formuleert aanbevelingen voor de hitteplannen van zowel bedrijven als voor die van de overheid. Het is belangrijk dat, zolang er geen erkenning en bijhorend beleid volgt, bedrijven al goed geïnformeerd worden over hoe ze kunnen omgaan met dit toenemende risico. Ten eerste moet ingezet worden op het vermijden van risico’s, of het elimineren van het gevaar. Ten tweede (indien het eerste onoverkomelijk is) moeten de risico’s en gevaren ingeperkt worden.
De studie stelt een specifieke volgorde in het nemen van maatregelen voor bedrijven voor: Eerst moet worden ingezet op technische maatregelen. Daarna volgen organisatorische en PPE (personal protective equipment) maatregelen. Als laatste kan worden ingezet op maatregelen met betrekking tot gedrag.
Neem bijvoorbeeld een overdekte werkplaats: Door het gebruik van zonwering – een technische maatregel, wordt de warmte buitengehouden. Indien dit niet voldoende is, kan de blootstelling aan hittebelasting voorkomen worden door het werktempo te verlagen en meer pauzes in te lassen, beide organisatorische maatregelen. . Deze maatregelen blijken echter vaak nog steeds ontoereikend te zijn, daarom is het belangrijk ook concrete actieplannen met inbegrip van een reeks werkpraktijkmaatregelen te ontwikkelen (en deze van overheidswege te verplichten).
Vanuit beleidsperspectief dient eerst en vooral het monitoringsysteem met betrekking tot de gezondheidsbelasting van werknemers uitgebreid te worden. De precieze impact van hitte op de gezondheid van werknemers moet verder in kaart gebracht worden. Bovendien bestaat er geen internationaal gedeelde definitie van wat een hittegolf is – in België is dit bijvoorbeeld compleet anders dan in Spanje. Met hospitalisatie of sterfte als belangrijkste indicator voor de definitie van een hittegolf, zijn de drempelwaarden duidelijk niet ingesteld om te beschermen tegen ongemak, noch tegen verminderde prestaties, lagere productiviteit, verwondingen, en dergelijke. Het is niet omdat bepaalde periodes niet als officiële hittegolven worden geclassificeerd, dat deze niet te warm zijn om te werken.
De verandering in klimaat vindt snel plaats. Wat gisteren nog een vrees van de toekomst was, is vandaag realiteit. Een goed uitgewerkt, inclusief adaptatiebeleid ter bescherming van alle werknemers is van uiterst belang. Dialoog, en nauwe samenwerking, met de sociale partners is daarom ook onmisbaar.
Karel Pype, beleidsmedewerker Reset.Vlaanderen
