Joeri Thijs, woordvoerder bij Greenpeace België en expert klimaat en mobiliteit is stellig: “Sociale rechtvaardigheid staat sinds enkele jaren hoog op onze agenda. De ecologische uitdagingen zijn onlosmakelijk verbonden met de sociale. Om beide ten gronde aan te pakken hebben we een echte systeemverandering nodig.”
Een boeiend gesprek over de groeiende aandacht voor een eerlijke transitie bij Greenpeace. En dat niet alleen in het ruimere milieudebat, ook intern wordt hierop ingezet.
Bij sommigen leeft het idee dat Greenpeace een organisatie is die zich enkel met het milieuthema bezighoudt, waarbij weinig rekening gehouden wordt met het sociale. Klopt dat beeld?
Joeri: “Het klopt dat dat beeld nog steeds voor een stuk bij de buitenwereld aanwezig is, maar dat is niet meer de realiteit. Het is vandaag heel duidelijk dat het niet meer volstaat om enkel de strijd aan te gaan met de puur ecologische uitdagingen die op ons af komen. Die uitdagingen zijn onlosmakelijk verbonden met de sociale uitdagingen waar onze maatschappij mee te kampen heeft. We hebben een echte systeemverandering nodig: de rapporten die we laten publiceren over specifieke sectoren, zoals bijvoorbeeld de transportsector of de energiesector, tonen allemaal aan dat we een volledige transformatie van de samenleving nodig hebben om de problemen ten gronde aan te pakken. We zien dat zowel achter het probleem van sociale ongelijkheid als achter problematieken als industriële vervuiling, de klimaatcrisis of grondroof eenzelfde dynamiek schuilt. En dat is ook de analyse die gevestigde stakeholders zoals het Europees milieu-agentschap en heel wat academici maken. Stapsgewijze veranderingen, met een sterke focus op concrete campagneresultaten op korte termijn, volstaan niet meer voor ons als milieuorganisatie.”
“We zien dat zowel achter het probleem van sociale ongelijkheid als achter problematieken als industriële vervuiling, de klimaatcrisis of grondroof eenzelfde dynamiek schuilt.”
Joeri Thijs, Woordvoerder Greenpeace België
Werken jullie samen met andere middenveldorganisaties rond eerlijke transitie?
“In ons land hebben we een heel verbonden middenveld, wat toch uniek is. Wij zijn geen experts in sociale thema’s, maar we vinden elkaar in coalities zoals de klimaatcoalitie of de coronacoalitie, waar we onze milieu-expertise kunnen combineren met de fiscale of sociale expertise van andere organisaties. Met Greenpeace proberen we ook de brug te maken met aan de ene kant de bredere klimaatbeweging, en aan de andere kant de radicalere actiegroepen.
We hebben ook steeds meer contact met armoede-organisaties: samen met hen gaan we in gesprek over hoe de aanpak van de klimaatcrisis ook voor hen belangrijk is en hoe dat ook hun persoonlijke situatie kan verbeteren, mits een goede aanpak. Daarnaast vinden we het ook heel belangrijk om hun regelmatige input en feedback mee te nemen in ons werk. We proberen ook hetzelfde te doen met de feministische, LGBTQIA+ en anti-racisme beweging, omdat een samenleving die mensen discrimineert en uitsluit op grond van hun geslacht, seksuele geaardheid en ras geen ruimte biedt voor de systeemverandering die nodig is.”
Merken jullie in de bredere milieubeweging ook een stijgende aandacht voor just transition?
“Daar is zeker nog werk aan de winkel, maar je ziet dat die aandacht voor systeemverandering – en dus niet enkel het ecologische aspect – ook wel duidelijk wordt opgepikt door bijvoorbeeld de klimaatjongeren. Dat geeft ook aan ons een boost om dit actiever aan te pakken. Maar bij veel organisaties is er nog de – begrijpelijke – reflex om campagne te voeren binnen de grenzen van wat als politiek haalbaar wordt geacht. Als organisatie wil je concrete resultaten boeken, een tastbare vooruitgang realiseren. En dat vloekt soms met het inzetten op systeemverandering. Ook voor ons blijft het een uitdaging: onze achterban verwacht op korte termijn resultaten. We blijven uiteraard inzetten op die tastbare campagneresultaten, maar zien in dat we tegelijkertijd ook die systemische verandering als doel voor ogen moeten houden.”
“Een samenleving die mensen discrimineert en uitsluit op grond van hun geslacht, seksuele geaardheid en ras biedt geen ruimte voor de systeemverandering die nodig is.”
Hoe maken jullie de ideeën rond eerlijke transitie concreet? Stel: je bent werknemer in een steenkoolmijn, en wordt dus op termijn gedwongen om een andere job te zoeken. Hoe gaan jullie hiermee om?
“In dergelijke situaties staat de sociale zekerheid centraal. Dat systeem is er gekomen om een antwoord te bieden op de risico’s waarmee werknemers door de gevolgen van de industrialisatie werden geconfronteerd. Datzelfde systeem zou het ook mogelijk moeten maken om dergelijk jobverlies op te vangen. We zien in die discussie wel een manifest gebrek aan cijfers voor de precaire sectoren in België, zoals de fossiele en de nucleaire sector. Nochtans zijn duidelijke cijfers onontbeerlijk: wat betekent de transitie in termen van het aantal verloren jobs? Hoeveel nieuwe jobs kan de transitie opleveren? Wat is de impact op de kwaliteit van jobs (hoog of laaggeschoold, al dan niet blootgesteld aan sociale dumping, contracten van bepaalde duur of vaste contracten, … )?
Op basis van die cijfers kan een goed transitieplan worden uitgewerkt en kan per sector de financierings-, opleidings- en herscholingsnood bepaald worden. Maar ook het berekenen van jobpotentieel in de alternatieve sectoren – circulaire economie, renovatie, sociale economie, … is belangrijk. Daar kan ons land leren van onze noorderburen, waar het planbureau alles heeft doorgerekend. Het is aan ons, maar ook aan partners zoals de vakbonden, om hier druk te leggen bij het beleid.”
“We zien in een manifest gebrek aan cijfers rond de jobimpact voor de precaire sectoren in België, zoals de fossiele en de nucleaire sector. Nochtans zijn duidelijke cijfers onontbeerlijk om een goed transitieplan te kunnen uitbouwen.”
Greenpeace communiceert vaak over de wereld na corona, en stelt dat er een aantal belangrijke internationale momenten op stapel staan, die we moeten aangrijpen om de wereld groener en rechtvaardiger te maken.
“Men zegt niet zomaar ‘Never waste a good crisis’: de coronacrisis zorgt voor heel wat ellende, maar zorgt ook voor een momentum. Het toont dat er heel wat mogelijkheden zijn tot maatschappelijke verandering, zowel op milieu- als op sociaal vlak. Nu er met miljarden aan coronaherstelbudgetten wordt gegooid, moeten we de coronacrisis aangrijpen als een springplank voor de broodnodige systemische verandering. Nu komt het er op aan onze politici uit te dagen om verder te durven gaan dan wat we anderhalf jaar geleden als politiek haalbaar achtten. Gelukkig zijn aan de Europese Green Deal al enkele klimaatvoorwaarden verbonden, met dank aan de klimaatjongeren en de klimaatbeweging. Maar ook de coronaherstelbudgetten zullen op dat vlak van cruciaal belang zijn om de heropbouw van onze economie vorm te geven.
“Het berekenen van jobpotentieel in de alternatieve sectoren – circulaire economie, renovatie, sociale economie, … is belangrijk. Daar kan ons land leren van onze noorderburen, waar het planbureau alles heeft doorgerekend.”
Op Europees vlak zullen ook miljarden geïnvesteerd worden. Daar is het van belang om voorwaarden op te leggen aan de industrie, zodat er ook echte uitstootbesparingen worden gerealiseerd, in ruil voor het vele geld dat ze toegestopt krijgen. Er komen nog enkele heel belangrijke Europese Raden (regelmatige bijeenkomsten van de politieke leiders van de EU) aan die bepalend zullen zijn voor het al dan niet aangrijpen van dit coronamomentum: zo zal bv. ook de toekomst van de luchtvaart aan bod komen: zal daar eindelijk een eerlijke taxatie in voege treden, zodat er een eerlijke concurrentie komt met het spoor? Ook de subsidieregeling voor de Europese landbouwsector staat binnenkort op de agenda. Tot slot wordt ook de volgende klimaattop in Glasgow eind dit jaar een heel belangrijk moment.”
“Het is van belang om voorwaarden op te leggen aan de industrie, zodat er ook echte uitstootbesparingen worden gerealiseerd, in ruil voor het vele geld dat ze toegestopt krijgen.”
Jullie voerden samen met de vakbonden actie op 1 mei. Vanwaar die solidariteit?
“Net als de vakbonden wordt de klimaatbeweging vaak als ambetant of tegendraads weggezet, vooral door enkele conservatieve actoren in het maatschappelijk debat. Door elkaars pleidooi te versterken kunnen we ons hier beter tegen wapenen. We moeten vermijden dat iedereen die pleit voor een verandering van de huidige status quo, zware klappen krijgt. Daarom spreken we ook actief onze steun uit voor de vakbonden en steunen we de eis voor een rechtvaardige transitie. Hoe ongelijker een samenleving is, des te roofzuchtiger is zij op natuurlijke hulpbronnen. De kwestie van de herverdeling van de rijkdom, via bv. een rechtvaardige loonsverhoging in sectoren die winst maken, is ook een milieukwestie. We vinden elkaar ook rond concrete dossiers: denk aan de actie van de spoorvakbonden enkele maanden geleden, rond de sluiting van enkele stationsloketten. Ook wij pleiten voor een openbaar vervoer als publieke dienst, eerder dan een bedrijf dat koste wat het kost winst moet maken.”
Hoe pakken jullie die groeiende aandacht voor een eerlijke transitie concreet aan in jullie eigen organisatie?
“Dat doen we op verschillende manieren. Zo hebben we een nieuwe medewerker aangeworven die enkel rond just transition werkt. Zij moet er mee voor zorgen dat het thema eerlijke transitie in al onze campagnes en in ons werk geïntegreerd wordt. Daarnaast hebben we intern een aantal mechanismen opgezet, zodat eerlijke transitie meer is dan een vernislaagje dat bovenop onze communicatie wordt gelegd. Zo maken we elke 3 jaar campagneplannen voor onze verschillende thema’s, die jaarlijks worden herzien. Daarin bekijken we nu telkens hoe het plan kan bijdragen tot systemische verandering. Concreet: voor onze landbouwcampagne zijn we zo meer aandacht gaan besteden aan het lot van de landbouwers zelf, voor onze energiecampagne zetten we meer in op hoe hernieuwbare energie ter beschikking komt van iedereen, … Door de regelmatige contacten met de vakbonden en de ruimere sociale beweging blijven we uitgedaagd worden.
“We hebben intern een aantal mechanismen opgezet, zodat eerlijke transitie meer is dan een vernislaagje dat bovenop onze communicatie wordt gelegd.”
Tenslotte maakten we – ook internationaal – de analyse dat bepaalde groepen in de samenleving ondervertegenwoordigd zijn in onze organisatie. Door interne vormingen, procedures bij aanwervingen en het opnemen van diversiteit en inclusie in het takenpakket van sommige werknemers, pakken we dit ook concreet aan. ”
“We steunden de actie van de spoorvakbonden rond de sluiting van enkele stationsloketten. Ook wij pleiten voor een openbaar vervoer als publieke dienst, eerder dan een bedrijf dat koste wat het kost winst moet maken.”
Waar ligt jullie kracht als actor in het ganse debat rond eerlijke transitie?
“Het feit dat we een mainstream ngo zijn, met een grote achterban die een breed publiek omhelst, zorgt ervoor dat we heel wat impact kunnen hebben als we die massa mensen meekrijgen in het verhaal van een eerlijke transitie. We weten dat het draagvlak voor meer klimaatambitie groot is, maar dat dit door verschillende actoren bewust wordt ondermijnd door een specifiek discours te voeren als zou klimaatactie asociaal zijn. Zo wil men de status quo verdedigen en klimaatactie zo lang mogelijk uitstellen. We merken dat dit door velen wordt opgepikt, en vaak is dat ook begrijpelijk. Leg maar eens uit dat mensen steeds meer heffingen moeten betalen op hun energiefactuur, terwijl de industrie daar grotendeels aan ontsnapt door miljoenen te krijgen uit de klimaatfondsen van Europa in de vorm van energiekortingen, waar niets tegenover staat. Dat voelt – terecht – als heel onrechtvaardig aan. Als milieuorganisatie moeten we die onrechtvaardigheden ook erkennen, daar een antwoord op bieden en wijzen op de vele voordelen van een eerlijk vormgegeven klimaatbeleid.”
Interview: Thijs Calu, Reset.Vlaanderen
Dit interview verscheen eerder in het Reset.Vlaanderen magazine.
Word nu lid en ontvang tweemaal per jaar ons magazine boordevol inspirerende interviews, opinies en artikels.
